Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

 
 

---

52 
Использованная литература 
1. Турсунов У., Мухторов Ж., Раҳматуллаев Ш. Ҳозирги ўзбек адабий тили. – Т., 1992.- 
108-б 
2. Усмонов С. Метафора. УТА. – 1964. М 4. 34-бет. 
3. Уткина В. П. Перифрастический оборот в русской художественной литературе. 
Известия Крымского педагогического института.1970 Т. 33. 
4. Ўзбек тилининг изоҳли луғати. – М., 1981. 285-бет 
5. Шамсиддинов Ҳ. Бадиий нутқда космонавт терминининг функионал-семантик 
синонимияси. УТУ-1979. –Н 6-55-бет. 
 
 
OHORIY O‘ZBEK ROMANLARI VA LINGVOPOETIK TAHLIL 
ORIGINAL UZBEK NOVELS AND LINGUOPOETIC ANALYSIS 
Urak Lafasov 

 
Annotation. In this article, it is said that Abdulla Qadiri created unique examples of 
artistic images in our national literature by writing novels to introduce the spiritual image of the 
Uzbek nation to the world in the new era, and chose examples of Uzbek folklore as the main 
source for his works. In this context, it is emphasized that the aesthetic effect is an important 
criterion in the analysis of linguopoetic tools in the artistic text. Analyzing Abdulla Qadiri's 
novels from a linguopoetic point of view, it was emphasized that he effectively used phonetic, 
lexical, syntactic and methodological tools. 
Key words: Uzbek novels, linguopoetic analysis, Abdulla Qadiri, Uzbek nation, national 
poetry, spiritual image. 
Abdulla Qodiriy yangi zamonda o‘zbek millatining asl ma’naviy qiyofasini dunyoga 
tanitishga bel bog‘lagan adibdir. Yozuvchi bu jarayonni yoritib berish asnosida juda uzoq 
mushohada qilgan. So‘z ustasi milliy o‘zgachaligimiz boshqalarga bo‘lgan munosabatimizda, 
ya'ni mulozamatimizda ekanligiga amin bo‘lgach, moziyga yuzlandi. Mavlono Nizomiddin Mir 
Alisher Navoiy bir baytida o‘zbek millatining siyratini quyidagicha ta’riflagan: Halol ona 
sutidekdur gar o‘zbegim tutsa, Tabuq qilib yukunub tustig‘on ichinda qimiz. Hazrat Navoiy 
boshqa bir baytida esa milliy kiyimlarimizga alohida e'tibor qaratgan: Shoh-u toj-u xil'atikim, 
men tamosho qilg‘ali, O‘zbegim boshida qalpoq, egnida shirdog‘i bas.
Abdulla Qodiriy o‘zbeklarga xos milliy siyrat, ya'ni ma’naviy qiyofaning ayrichaligiga 
kitobxonning diqqatini jalb etishni istagan. Buning uchun turkiylarning xarakter-xususiyatlaridan 
farqli o‘zbeklarga xos jihatlarni topish kerak edi. Shu bois yozuvchi uzoq izlandi va shunday fe'l-
atvorlarni topishga muyassar bo‘ldi. Abdulla Qodiriy faqat o‘zbeklarga xos ulug‘ ma’naviy 
fazilatlarni ustalik bilan asar voqyealariga singdirgan. Bu holatni adabiyotshunos olim Umarali 
Normatov shunday ta’riflagan: “O‘tkan kunlar” bamisoli ulkan va tiniq ko‘zgu, unda 
xalqimizning ... ma’naviy dunyosi, bo‘y-basti, qiyofasi keng ko‘lamda aniq-ravshan 
gavdalantirilgan.
Abdulla Qodiriy o‘z tasvir uslubi haqida shunday fikrni aytgan edi: Men biror asar 
yozishdan avval yozmoqchi bo‘lgan narsam haqidagi materiallarni puxta o‘rganib chiqaman. 
Abdulla Qodiriy sanoqli yozuvchilargagina xos bo‘lgan noyob iste’dod sohibi bo‘lgan adibdir. U 
kishi milliy adabiyotimizda badiiy tasvirning betakror namunalarini yaratgan. Abdulla Qodiriy 
so‘z ustasi sifatida milliy tilimizga tegishli bo‘lgan o‘zgacha badiiylikni izlab topgan. Asarlarida 
ona tilimizning ayricha badiiy jozibasini yorqin, bo‘rttirilgan shakllarda yuzaga chiqara bilgan. 
Yozuvchi bu badiiy jozibani ajratib olish uchun juda ko‘p, uzoq izlangan. Adib xalq og‘zaki 
ijodiga namunalarini, shuningdek turkiy, arab, fors, rus va jahonning boshqa xalqlari yaratgan 
badiiy asarlarni o‘qib-o‘rgangan. Nihoyat, o‘zi ko‘zlagan maqsadga erishgan. Ana shu 

Dotsent, Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti, [e-mail] 

---

53 
izlanishlar natijasi o‘laroq, milliy tilimizga xos badiiyatni yuqori cho‘qqiga olib chiqqan. Adib 
ijod qilgan har bir ifoda va jumla kitobxon qalbining tub-tubiga kirib boradi. Shuning uchun ham 
o‘zbek milliy adabiyotida Abdulla Qodiriy badiiyat qiroli bo‘lib qolmoqda. Bunga to‘la amin 
bo‘lgan adabiyotshunoslar uni o‘zbek milliy romanchilik maktabining asoschisi sifatida tan 
olishgan. Hozirgacha ham adib yozgan badiiy matnlar tengsiz bo‘lib turibdi. Abdulla Qodiriy 
romanlarida keng kitobxonlar ommasiga xalqimizning milliy xususiyatlarini yoritib berishni o‘z 
oldiga maqsad qilib qo‘ygan edi. Buning uchun asarlariga asosiy manba sifatida o‘zbek xalq 
og‘zaki ijodi namunalarini tanlagan. Natijada uning asarlari adabiyotshunoslar va kitobxonlar 
tomonidan ohoriy o‘zbek romanlari deb tan olindi [Lafasov, 2021: 3]. 
Dunyo tilshunosligida lingvopoetika sohasi ancha keyin shakllandi. Mazkur soha 
tilshunoslik va adabiyotshunoslikni mushtarak o‘rganishni nazarda tutishiga ko‘ra farqlanadi. 
Tilshunos V.Ya.Zadornova ta'rifiga ko‘ra, “filologiyaning alohida bo‘limi sifatidagi