Хоразм маъмун академияси ахборотномаси

 ___________XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMАSI –6-1/2023  
130
o‘zlariga xos bo‘lgan modda almashinuviga egaligi hamda muayyan o‘simlikni immunitet 
faktorlarining o‘ziga xosligi bilan bog‘lash mumkin [6; 1-12-b; 7; 1-120-b.]. 
Albatta, mikroorganizmlarni har xil turdagi o‘simliklarga moslanuvchanligi qanday darajada 
ekanligi, ularning o‘zlarini xo‘jayin o‘simliklari hayotidagi ahamiyati qanday ekanligi, hamda 
mikroorganizmlarni o‘simliklar bilan o‘zaro munosabatlarining xarakterini aniqlash juda muhim 
ekanligini esdan chiqarmaslik kerak [8; 125-161-b]. 
Epifit mikroorganizmlarni o‘rganish tarixiga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, 1903 yilda Burri 
o‘simliklarning yer ustki qismi mikroflorasini o‘rganganligini, hamda ustuvor turlar sifatida Bact. 
herbicola, Bact. fluorescens va Bac. putidumlarni aniqlanganligini ko‘rish mumkin [9; 1-660 b)
Burri o‘zining kuzatuvlari asosida, o‘simliklarning sirtidagi mikroflora nisbatan bir xil 
bo‘lsada, tarkibi bo‘yicha tuproq, suv yoki havodagi mikrofloradan farq qiladi degan xulosaga kelgan. 
Demak, dastlabki kuzatuvlar, o‘simliklarning sirtidan joy olgan mikroorganizmlar, 
o‘simliklarning turli organlarida yashashga moslashgan epifitlarni alohida guruhiga kirishini 
ko‘rsatgan. 
Bakteriyalarni urug‘dan, o‘simlik massasiga o‘tishini keyinroq Weller o‘zi olib borgan 
tajribalarida tasdiqlab bergan. U sterillanmagan urug‘dan sterillangan tuproqda o‘simlik o‘stirgan va 
unib chiqqan maysa sirtidagi bakteriyalarni o‘rganib chiqqanida, Bact. herbicola aureum, 
flyuoressent yaltirab turuvchi bakteriyalar, sporali shakllar uchrashlari, ba’zida esa, E. coli, 
Bact.punctatum va sut achituvchi bakteriyalar uchrashlarini kuzatgan [10; 1-218-b.]. 
Mack o‘simliklarda Bact. herbicola bakteriyasining tarqalishini o‘rganib chiqib, bu bakteriya 
har xil o‘simliklarda doimiy uchrashini kuzatgan. U, Bact. herbicoladan tashqari, jelatinani 
yumshatadigan fluoressensiya tarqatuvchi bakteriyalar – 48%; jelatinani yumshatmaydigan 
bakteriyalar – 17%; rangsiz flyuoressensiyalovchi bakteriyalar – 4%; Bac. coli guruhiga kiruvchi 
bakteriyalar – 4%; spora hosil qiluvchilar – 4% ni tashkil qilishini va 9% bakteriyalarni qanday 
guruhga kirishlari aniqlanmaganligini kuzatgan [11- 65b.]. 
Burrining klassik ishlaridan keyin epifit bakteriyalarga bo‘lgan qiziqish biroz so‘ngan. Bunga 
sabab, har xil tadqiqotchilar, o‘simliklarning sirtida unchalik ko‘p bo‘lmagan xilma-xillikni 
kuzatganliklari bo‘lsa, ajab emas. ko‘plab tajribalarda ustuvor tur sifatida Bact.herbicola va 
Bact.fluorescens aniqlangan. 
Xulosa qilib aytganda Epifit bakteriyalarni o‘rganish tarixi haqida juda ko‘plab ma’lumotlar 
e’lon qilingan bo‘lsada, ularning ko‘pchiligi bir-biriga o‘xshash, ammo turli xil o‘simliklarda 
bajarilgan xolos. Shu sababdan epifit bakteriyalarning tarqalish tarixi haqidagi ma’lumotlar 
to‘g‘risidagi sharhni shu joyda to‘xtatib, ularning oziqlanishini o‘ziga xosligini sharxlashga o‘tishni 
ma’qul ko‘rdik.