I-bob. Makroiqtisodiy prognozlashtirish jarayonini tashkil etishning nazariy va uslubiy jihatlari

1.3. Prognozlashning statik va dinamik modellari.

Kelajakni ijodiy qarashga asoslangan bashorat - bu sinoptikning sub'ektiv bilimlaridan, uning sezgiidan foydalanadi.
Ushbu turdagi bashoratlar ko'pincha "utopias" yoki "anti-utopias" shaklida bo'ladi - xayoliy kelajakning adabiy tavsifi. Iqtisodiyot olamidan yaqqol uzoqroq bo'lishiga qaramay, bunday ishlar quruq miqdoriy prognozga yaxshi qo'shimcha bo'ladi.
Ushbu turdagi prognozlash korxonaning kelajakdagi natijalarini bevosita bashorat qilish uchun ishlatilishi mumkin.
Kelgusi hodisalar ehtimolligi darajasiga qarab, prognozlar o'zgaruvchan va o'zgaruvchan bo'linadi.
Invariant bashorat kelajak voqealarni rivojlantirish uchun faqat bitta variantni oladi. Bu kelajak atrof-muhitning yuqori darajada aniqligi sharoitida mumkin. Qoida tariqasida, bunday bashorat ekstrapolyatsion yondashuvga asoslanadi (kelajakdagi mavjud tendentsiyaning oddiy davomi).
Variantlarning prognozi kelajakdagi muhitning sezilarli noaniqligi va shuning uchun rivojlanishning bir nechta ehtimoliy variantlari mavjudligiga asoslanadi.
Rivojlanishning har bir varianti korxonaning kelajakdagi muhitining o'ziga xos holatini hisobga oladi va shunga asoslanib, ushbu biznesning asosiy parametrlarini aniqlaydi. Korxonaning kelajakdagi holatining bu turi stsenariy deb ataladi.
Natijalarni taqdim etish uslubiga ko'ra, prognozlar nuqta va intervalgacha bo'lgan prognozlarga bo'linadi.
Nuqta prognozi ushbu rivojlanish varianti taxmin qilingan ko'rsatkichning yagona qiymatini o'z ichiga olganligiga asoslanadi, masalan, kelgusi oyda o'rtacha kunlik oborot 5 foizga oshadi.
Intervalli prognoz - bu kelajakni bashorat qilish, ma'lum vaqt oralig'i taxmin qilinadigan ko'rsatkichning qiymatlari diapazoni, masalan: kelgusi oyda o'rtacha kunlik oborot 5-8% ga oshadi.

“Xarajat — maxsulot ishlab chikarish” modeli iktisodiy usishning eng muxim modellaridan biri xisoblanadi. Tarmokdararo balansning nazariy asoslari sobik Ittifokda birinchi besh yilliklar davrida ishlab chikilgan. Uni birinchi marta amerikalik iktisodchi (kelib chikishi, rossiyalik bulgan) V. Leontev tomonidan “xarajatlar — maxsulot ishlab chikarishi” nomi bilan rasmiylashtirildi. U tarmoklararo alokalarni shaxmat tipidagi jadval yordamida chiziqli algebrani qo‘llab o‘rganib chiqdi. 30-yillarda Amerika iktisodiyotini tadkik etib, “Amerika iktisodiyoti tarkibi” monografiyasini yozdi. Bu kurs ishida umumiy muvozanatning iktisodiy nazariyasi xalk xujaligining turli tarmoklari o‘rtasidagi alokalarni urganishga, tatbik kilishga xarakat kilinadi. Keyinchalik (1973) uzining “xarajatlar” — maxsulot ishlab chikarish” modeli va uni iktisodiy muammolarni urganishda amaliy tatbiki uchun 1973 y.Nobel mukofotini oldi.(Vasiliy Vasilevich Leontev 5 avgust 1905 y. Petrogradda tug‘ilgan. Iqtisodiy tahlilning xarajatlar — mahsulot ishlab chikarish uslubida V. Leontev dikkatini eng avvalo iktisodiy modeldagi mikdoriy alokalarga karatadi. Bu alokalar turli tarmoklar urtasida texnologik koeffitsiyentlar orkali urnatiladi. (a11, a12, a) va hokazolar.V. Leontev AQSh iktisodiyoti tarkibini xarakterlovchi balans jadval ishlab chikadi. Tarmoqlaro Balans modeli statik va dinamik kurinishda bulib iktisodiy tizim va jarayenlarni iktisody matematik modellashtirishda keng kullaniladi. Matritsaviy iqtisodiy matematik modellar alohida olingan korxonadan boshlab butun respublika iktisodiyet iarmoklarini (xalq xo‘jaligini) qamrab olgan holda mahsulotlar ishlab chiqarish va taqsimlashni tahlil qilish hamda rejalashtirish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, bu yuzaga kelgan proporsiyalarni o‘rganish, rejalarni muvafiqlashtirish imkonini beradi.

Xalq xo‘jaligi darajasidagi tarmoqlararo balans (TAB) da milliy daromadning yaratilishi va taqsimlanishi, moddiy va mehnat resurslaridan foydalanish, tarmoqlar o‘rtasidagi ishlab chiqarish aloqalari hamda ijtimoiy mahsulotning ishlab chiqarilishi va taqsimlanishi o‘z aksini topadi. Ya’ni xar bir tarmok kandaydir maxsulot ishlab chikaradi va uni bir kismini uzi istemol kiladi va kolganini tashkariga pirovard maxsulot kurinishida chikaradi. TABning asosiy vazifalariga kuyidagilar kiradi Iktisodiyetda tarmoklar kurinishida material buyum tarkibida takror ishlab chikarishni tavsiflash