Ifodalovchi frazeologik va paremiologik birliklarning lingvokulturologik tadqiqi

yarasiga tuz sepmasang, yurak-bag`rini qon qilmasang, dadang keltirgan xabarni 
aytaman.(Ойбек, Танланган асарлар). 
O`shanda imom shu gaplar bilan kifoyalanib, chiqib ketgan edi. Oz gapirsa 
ham yurakni tilib, tuz sepib qo`yganday bo`lgandi. (Т.Малик, Шайтанат, 4-жилд, 
264-б.) 
Tuz(i)ni ichib tuzlug`iga tupurmoq(tuplamoq) // Tuz(i)ni ichib, 
tuzlug`(i)ga tuflamoq frazemasi kim kimning nontepkilik qilmoq, yaxshilikka 
yomonlik qaytarmoq ma’nosini anglatadi. Variantlari: tuz(i)ni ichmoq, tuzlug`(i)ni
bulg`atmoq; tuz(i)ni yeb, tuzlug`(i)ga tupurmoq; tuz(i)ni yeb, tuzlug`(i)ga
tuflamoq. 

---

64 
Sendaqa, hukumatning tuzini ichib, tuzlig`iga tuflaydigan nontepki kerak 
emas. (С. Аҳмад, Ҳукм, 300-б.)  
Tuzim ko`r qilgur iborasi qarg`ish ma’nosida qo`llanadi. Bahridan o`tdim! 
Tarlon ko`r bo`ladi, Tarlonni tuzim ko`r qiladi…(T. Murod, Ot kishnagan 
oqshom, 123-b.) 
Tuz yalab  iborasi “O`zbek tilining izohli lug`ati” da qayd etilgan bo`lib, 
“hech narsa yemay-ichmay, qorinni juda-juda ochqatib, och holda” degan 
ma’noni bildiradi
1
. Xatib domla panjshanba kunidan tuz yalab, ziyofatga borishga 
hozirlanadi. (А.Қодирий, Обид кетмон.) 
Tuzimni yalab  frazemasi yuqoridagi tuz yalab iborasi bilan omonimlik 
hosil qiladi, ushbu frazemalarning omonimligi esa kontekstda yuzaga chiqadi. 
“biror kimsaning mehmoni bo`lib, taomidan yemoq” degan ma’noni bildiradi. 
Uyimga kelib tuzimni yalab, eshigimdan yaltiroq to`n kiyib chiqsalar, hammaning 
og`zi yumiladi.(Ойбек, Қутлуғ қон, 219-б.) 
Tuz tortmoq iborasi “O`zbek tilining izohli lug`ati”da qayd etilmagan, 
badiiy matnlarda uchraydi. “Rizqi qo`shilgan, ana shu joyda rizqi bor” degan 
ma’noni bildirib, ijobiy baho semaga ega, birikmaga teng, fe’l frazema: Mayli, tuz 
tortgan ekan, kiraman, – dedi. Lekin birovingniyam betingga qayrilib 
qaramayman! (Т. Мурод, Бу дунёда ўлиб бўлмайди, 300-б.)