Ikki elning tanti

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
1. I.Yusupov. Qoratol. She’rlar va to’plamlar. – T.: G’afur G’ulom 
nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti. 1988 y. 
2. I.Yusupov. Cho’l to’rg’ayi. – T.: G’afur G’ulom nomidagi adabiyot 
va san’at nashriyoti. 1972 y. 
3. 
https://yuz.uz/uz/news/ibroyim-yusupovni-anglamay-turib
. 
IBRAYIM YUSUPOVISH YUSUPOV ÓMIRI HÃM 
DÓRETIWSHILIGI 
Qtaybekova Zaynabxan Saliy qizi 
A'jiniyaz atindag'i No'kis ma'mleketlik pedagogika institudi 
Milliy ideya ruwxiyliq tiykarlari ha'm huquq ta'limi bag'dari
studenti.
Rezyume 
Bul maqala I.Yusupovdiñ o'miri ha'm do'retiwshiligi onin' xaliq ushin 
islegen miynetlerine bag'ishlanadi.
Резюме 
Это статья посвящена жизни и деятельности Юсупова и его вкладу в 
народ. 
Summary 
This article is devoted to the life and work of I. Yusupov and his contribution 
to the people. 
Tayanish so'zler: gu'rrin', poema, lirik, awqam,a'debiyat, opera, romantika, 
gewish, laqqi, jaziyra. 
Ключевые слова: гуррин, поэма, лирика, федерация, литература, опера, 
романтика,геуиш,лакки, жазира. 
Support words: gurrin', poem, lyric, awqam, literature, opera, romance, 
jewish, laqqi, jaziira. 
Ibrayim Yusupov 1929-jil 5-mayda Qaraqalpaqstan Respublikasindaĝi
Shinbay rayoninda dunyaģa keledi. Oniń ákesi Yusup Axun Sayekeev sol 
dawirdiń diniy ģayratkeri ham iri jer iyesi bolip Sovet húkimeti tárepinen 
táqip etilip, Turkmenistanǵa repressiya etilgen, súrginnen qaytpag'an, 
Xanbibi anası eki ul hám tórt qızdı tárbiyalaǵan. Shańaraqtı baǵıwda anasina 
járdem beriw ushın Ibrayim 13 jasinda pul tawiwdi basladı. 

---

78 
Qaraqaqalpaĝistan pedagogika institutında oqıǵan. Instituttı tamamlag'annan 
soń, 1949-jılda ol ádebiyat páninen sabaq bere basladı. 1952 jilda ol burjua-
mılletshil gruppalar menen sheriklik qılıwda ayblanǵan hám jınayat isi 
qozǵatılǵan. Biraq dálillerdiń jetispewshiligi sebep aqlandi. 1961-1962 
jıllarda " Amudarya" jurnalı redaktorı, keyininen SSSR FA qaraqalpaq filialı 
til, ádebiyat hám tariyx institutına ilimiy jumıs alıp bardı. 1965-1980 jıllarda 
Qaraqalpaq ASSR jazıwshılar awqamına basshılıq etken. Keyinirek 1980-
1985 jıllarda ruwxıylıq hám bilim orayı basshısı lawazımında islegen. Ol bir 
neshe ret kassr Joqarǵı Keńesi deputatı etip saylandı. 1990 -1994 jıllarda 
ÓzSSR hám Ózbekstan Joqarǵı Keńesi deputatlıǵına saylandı. I.A.Karimov 
Ózbekstan Respublikası prezidenti saylawında bir neshe márte isenimli shaxs 
bolǵan jáne onıń kandidatin aktiv qollap-quwatlaǵan, qızǵın tárepdarı bolǵan. 
Ózbekstan Respublikası prezidenti I.A.Karimov I.Yusupov qaza bolǵan soń 
shayır 
shańaraǵına 
muńlaslıq 
bildirdi: 
Ol 
qayda 
islese 
de, 
shólkemlestiriwshilik qábiletleri, bilim hám tájiriybesi menen barshe jerde 
xalıqtıń abırayi hám húrmetine iye boldı. Kuliyev Elshi Gamzatov, Chingiz 
Aytpatov hám Ibrayim Yusupov qatnasıwında Qrimda SSSR shayırları hám 
jazıwshilariniń ushırasıwlarınan biri: " Ibrayim Yusupov turkiy tilli xalıqlar 
poeziyasınıń Nawayi hám Maqtumquli menen birge payǵambari" atalģan. 
Ibrayim Yusupov háykeli Tashkent degi jazıwshılar qıyabanında ornatılǵan. 
İ.Yusupov "Qaraqalpaqistang'a miyneti sin'gen ko'rkem g'ayratkeri" 
ha'm "Qaraqalpaqstan ha'm O'zbekstan xalıq shayırı", Respublikalıq Berdaq 
atındag'ı sıylıqtın' laureatı. A'debiyattı rawajlandırıwdag'ı miyneti ushın 
hu'kimet ta'repinen orden ha'm medallar menen sıylıqlandı. İ.Yusupovtın' 
"Seydan g'arrının' gewishi" atlı gu'rrin'i qaraqalpaq a'debiyatında en' jaqsı 
gu'rrin'lerinen biri esaplanadı. Da'slepki kolxozlasıw da'wirlerinin' kishkene 
g'ana bir epizodın su'wretleytug'ın bul shıg'arma 1956-jılı jazıldı. Bul 
waqıtları A'.Shamuratov ta'repinen jazılg'an "Qırıq qız" pesasın qaytadan 
jazip tamashago'ylerge usındı. Teren' ma'nili yumorg'a tolı "O'mirbek 
laqqı" komediyası u'lken tabısqa iye boldı. Son'g'ı jılları "İskender 
patshanın' tu'si" pesası sahnalastırılıdı. A'debiyatımızdın' tariyxında birinshi 
ma'rtebe "A'jiniyaz" operasın jazdı.İ.Yusupovtın' qaraqalpaq a'debiyatında 
poema janrın rawajlandırıwg'a qosqan u'lesi salmaqlı. Shayırdın' birinshi 
poeması "Joldas mug'allim" 1949-jılı jazıldı. Bul poema onın' shayırlıq 
jolın belgilewshi shıg'arması edi. Sonnan bergi da'wirde "Akatsiya 
gu'llegen jerde", "Aktrisanın' ıg'balı", "Eski fontan ertegi", "Gilemshi hayal 
haqqında haqıyqatlıq", "Dala a'rmanları", "Tumaris", "Poseydonnın' 
g'a'zebi", "Bu'lbil uyası", "Ma'melek oy" t.b. shıg'armaları belgili.İbrayım 
Yusupovtın' en' da'slepki "Joldas mug'allim" poemasınan baslap, son'g'ı 
jazılg'an poemalarına shekem onın' izleniwshiligin, tematikalıq jaqtan ha'r 
tu'rliligin bayqawg'a boladı."Dala a'rmanları" (1964) poemasında U'stirtti 

---

79 
bag'ındırıwshı adamlardın' qaharmanlıq miyneti jırlanadı. Taydın' izin qırıq 
jıl saqlag'an taqır, qıran ushsa qanatı, tulpar shapsa tuyag'in ku'ydirgen 
jaziyra, mun'lı namani shertken mayalısh, dala ju'yrigi-jayranlar o'sken 
kenlik oqıwshının' ko'z aldınan birli-bir o'tip jatadı.Oqıwshının' aldında eski 
tariyxıy o'tmishtin' waqıyaları avtorlıq qıyal menen sa'wlelenedi. Durısında 
da hesh kimnen qorqıp, etegin jıymag'an dala, ko'p a'sirlik tariyxıy 
ha'diysenin' janlı guwası. Talay jawıngerler bul dalag'a saltanat penen sap 
tartıp keldi, biraq olardın' janı dalada qaldı, shayır aytqanınday-aq "Qa'y 
Qısraw bası bul jerde qanlı meste jatıl pushayman etken..."Poemanın' 
qaharmanı Mariya bizin' da'wirimizdin' ko'p sanlı romantik, o'rshil, oyshıl, 
adamlardının' en' abzallarının' biri. Avtor su'wretlegen bul orınlarg'a biz 
qa'lewsiz isenemiz, shayırdın' onin' yoshlı qatarlar menen jırlawında da 
qızdın' orshel oyına teren' su'ysiniwshilik bar. 
İ.Yusupov qaraqalpaq a'debiyatın o'zinin' ko'p g'ana awdarmaları 
menen bayıtqan shayır. Pushkin, Lermontov, Gete, Shekspir, Mayakovskiy 
h.t.b. shayırlardın' ayırım shıg'armaları menen qaraqalpaq oqıwshıların 
tanıstırıwda u'lken xızmeti bar. 
"Qaraqalpaģistan Respublikasinin' ma'mleketlik gimni haqqindaĝi" 
Nizam 24- dekabrde 1993-jilda Qaraqalpaģistan Respublikasi Joqari 
Keńesinde qabil etilgen. Gimmin avtori Qaraqalpaģistan xaliq shayiri 
Ibrayim Yusupov. Shayir gimnde tiykarinan qaraqalpaqlar tariyxi, oniń bay 
úrip ádetleri hám gozzal tábiyatin aniq sáwlelendirip bergen."Xaliq bar 
azamat, dos hám mehiriban" bul qosiq qatari arqali shayir, xalqimizdiń 
qanshelli batir hám azamat, daw júrek ekenligin, bir-birine bolģan 
miyirmanshiliģin ayqin tariyplegen. Shayir gimndi sonshelli ájayip jetkerip 
bergen, oni oqiģanda hárdayim insan óz-ózinen tolqinlanip ketedi. 
Juwmaqlastirip ayqanimizda I.Yusupov qaraqalpaq ádebyatina ulken 
úles qosqan kórinekli shayirlarimizdan bir.Shayir qosiqlari insandi watan 
súyiwshilkke, bir-birine bolg'an mexir- múriwbetke, tinishliq hám 
awizbirshilikke shaqiradi. 
Paydalanĝan a'debiyatlar: 
1. I. Yusupov "Tan'lamal shig'armalar". 
2. I Yusupov " Dala arma'nlari". 
3. I.Yusupov "Seydan g'arrinin' gewishi". 
4.www.ziyo.uz. 
5.ibrayimyusupov.narod.ru. 

---

80