Ikki elning tanti

I.YUSUPOVTÍŃ «WATAN TOPÍRAǴÍ» POEMASÍNÍŃ IDEYALÍQ 
MAZMUNÍ 
Qazaqbaeva Azada Salamatovna- 3-kurs studenti, Ájiniyaz atındaǵı 
NMPI Túrkiy tiller fakulteti qaraqalpaq tili hám ádebiyatı tálim 
baǵdarı. 
Ilimiy basshı: Ktaybekova Z.K. - filologiya ilimleri boyınsha filosofiya 
doktorı (PhD), úlken oqıtıwshı, Ájiniyaz atındaǵı NMPI Qaraqalpaq 
ádebiyatı kafedrası 
Аnnotaciya: Maqolada taniqli qoraqalpoq shoiri I.Yusupovning «Watan 
topıraǵı» asari haqida so‘z qilingan. Poemaning g‘oyaviy-tematik mazmuni, 
badiiyligi, bugungi kundagi dolzarbligi tahlil qilingan. Shoir asarlari kelajak 
avlod uchun katta ahamiyatga ega ekanligi ta’kidlap o‘tilgan. 
Tayanch so‘zlar: shoir, liro-epika, poema, Vatan sog‘inchi, mahorat, 
qahramon, xalqlar do‘stligi. 
Аннотация: В статье рассказывается о произведении известного 
каракалпакского 
поэта 
И. 
Юсупова 
«Обретение 
Родины». 
Анализируются идейно-тематическое содержание стихотворения, 
художественность, актуальность на сегодняшний день. Было отмечено, 
что произведения поэта имеют большое значение для будущего 
поколения. 
Ключевые слова: поэт, лирико-эпос, поэма, тоска по родине, 
мастерство, герой, дружба народов. 
Аnnotation: The article talks about the famous Karakalpak poet I. 
Yusupov's work "Finding the Homeland". The poem's ideological and 
thematic content, artistry, relevance today are analyzed. It was noted that the 
poet's works are of great importance for the future generation. 
Key words: poet, lyric-epic, poem, homesick, skill, hero, friendship of 
peoples. 
Ibrayım Yusupov - XX ásir qaraqalpaq ádebiyatınıń ideyalıq-tematikalıq 
hám janrlıq-formalıq jaqtan hár tárepleme bayıp rawajlanıwıina óz úlesin 
qosqan, ásirese, lirikalıq hám liro-epikalıq shıǵarmaları menen tanılǵan 
kórkem sóz sheberi. Ol óziniń bahalı shıǵarmaları arqalı qaraqalpaq 
ádebiyatın ele de bayıttı, aldın bar bolǵan janrlardı jetilistirdi, jańaların alıp 
keldi. Onıń hár bir dóretpesin kitapqumarlar súyip oqıdı, ondaǵı qaharman 
menen únles jasadı. Zaman menen teń qádem taslaǵan shayırdıń 
ǵárezsizlikten soń qálemi ele de ótkirlesti. Onıń ǵárezsizlikten aldıńǵı 
dóretiwshiligin jaqsılıqqa shóllegen ómir daraǵı desek, ǵárezsizlik 
dáwirindegi dóretiwshiligin erkinlik samalınan nár alıp súyispenshilikke 
toyınǵan ómir daraǵına megzetemiz.

---

87 
Tuwılǵan jerimizge súyispenshilik, ata-babalarımızdı ulıǵlaw, olar 
menen maqtanıw sıyaqlı bir qatar milliylikti jırlawshı kóplegen lirikalıq 
qosıqlar hám poemalar dóretti. Usılardıń qatarına «Watan topıraǵı», «Mángi 
bulaq», «Qaraqalpaq haqqında sóz» atlı shıǵarmaların atap ótsek boladı. 
I.Yusupovtıń poemaların oqıy otırıp, olardı dóretiwde úlken miynettiń, 
shayırlıq talanttıń, kúshli jigerdiń jatırǵanlıǵın bayqaymız.
«Watan topıraǵı» poemasında XX ásirdiń 30 - jıllarında repressiyaǵa 
ushıraǵan watanlaslarımızdıń awır táǵdiri súwretlenedi.
Poema prolog, tort bólim hám epilogtan turadı. Shıǵarmanıń 
kirispesinde shayırǵa yosh beretuǵın ilham perisi haqqında sóz etiledi: 
Sol jaslıq tanımnan berli ele sen, 
Shaqırsam, janıma jetip keleseń. 
Jas jigittey ashıq qılıp ómirge, 
Sóz marjanın ter dep, ilham bereseń. [1.72] 
Dóretpeniń kirispesi tómendegi qosıq qatarları menen juwmaqlanadı: 
Watan ayralıǵı azabın shekpegen, 
Insan dártin jırlap, tapsaq itibar. 
Sen de, biz de búgin hám keleshekte 
Inshalla qustanı bolmaspız, dilbar!" [1. 73] 
Ilham perisi shayırdı, watan ayralıǵı júdetkenlediń dártin jırlawǵa 
sharlamaqta. Birinshi bólimde, Тúrkiyadan kiyatırǵan bir adam samolyottan 
túsip, ana Watanınıń topıraǵınıń kózinde totiya etip súyedi. Esin jıynap, zat 
qaltası menen kostyumın taba almay turǵanda, úsh miliciya qolına kisen 
salıp, jabıq mashinaǵa salıp alıp ketedi hám tar kabinetke aparıp tergeydi. 
Shıǵarmanıń bas qaharmanı Apsamed axun Qusxana tawı eteklerindegi 
Qırqsadaq awılındaǵı diniy sawatqa iye taqıwa insan. Ol dindar bolıwı menen 
bir qatarda dúnyalıq ilimlerden de óz nesiybesin alǵan zamanǵa tuwrı kóz 
qaras penen qarawshı márt edi.
Tınısh kúnlerdiń birinde elge qataǵan atlı bále jabılıp axun sıyaqlı 
dindarlar qatlanıp, qamaqqa alına baslaydı. Apsamed axun sharasızlıtan óz 
elin taslap, sırtqa ketiwge májbúr boladı. Onıń úsh qız, bir ul perzenti bar edi. 
Hayalı qaza qılǵanlıqtan kishi qızı Azimanı, úlken qızına qaldırıp, balası 
Mamıt ekewi saparǵa shıǵadı. 
«Jol azabı - gór azabı»,- degendey, olar jolda kóp qıyınshılıqlarǵa 
duwshar boladı, ashlıqtan azap shegedi, dúzde úy bolmay qábiristanda túnep 
qaladı. Biraq qaharmanlardı bárinen beter watan saǵınıshı qıynaydı. 
Tuwılǵan jerden, aǵayinlerinen keship ketiw ańsat emes, álbette. 
Apsamed axun óziniń sawatlılıǵı, keńpeyilliligi arqalı Turkiyada Nurılla 
beydiń qaramaǵında meshitte balalarǵa sabaq beredi. Ol hámme menen 
sıylasıqlı bolıp, ilim menen shuǵıllanadı. Avtor bul arqalı qaraqalpaq xalqınıń 
oqımıslı ulamasınıń obrazin jaratadı. Biraq ol kewilsiz waqıyadan Nurılla 

---

88 
beydiń qızın órtten qutqarıw waqtında Apsamed axun qaytıs boladı hám 
óleriniń aldında balası Mamıtqa anasınıń qábir tasınan alınǵan bir qısım 
topıraqtı miyras etip qaldıradı. 
Shıǵarma epilogında, erkinlik samalı esip, ǵárezsizlik alǵan soń, elinen 
ayra túsken insanlar, olardıń áwladları, óz ana Watanı qushaǵına keliwi, 
millerleraralıq doslıq –tatıwlıq qatnasıqları, elimizdiń gúllenip – jasnawı 
t.b.súwretlengen. 
«Watan topıraǵı» poeması áhmiyetli mashqalaǵa qurılǵan. Bunda 
avtordıń obraz jasawdaǵı hám dáwir shınlıǵın beriwdegi sheberligi júdá 
ayrıqsha. Mine, usınday mazmunlı dóretpelerdi úyreniw arqalı biz jaslar 
Watanımızdı qádirlewde, qásterlewde, súyispenshiligimizdi asırıp, onı 
qorǵawǵa, kóz qarashıǵımızday asırawǵa baǵdarlaydı.
Shayır I.Yusupovtıń hár bir dóretpesi tereń mazmunlı, kórkemligi qunlı 
shıǵarmalardan bolıp, oqıǵan insanlardı hesh qashan jalıǵqtırmaydı hám 
insanǵa ruwxıy azıq berip, estetikalıq zawıq baǵıshlaydı. Sol ushın da shayır 
shıǵarmaların súyip oqıymız hám bul biz keleshek áwlad ushın tereń bilimler 
káni hám ibratlı turmıs mektebi boları sózsiz. 
Paydalanılǵan ádebiyatlar 
1. Юсупов И. Ҳәр кимниң өз заманы бар. –Нөкис, «Қарақалпақстан, 
2004.