Ilmiy-metodik jurnali scientific-methodical journal ministry of public education of the

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2018. № 4.   www.xtjurnali.zn.uz
mehnat ta’limidagi mavjud muammolarni bartaraf etish bilan bog‘liqdir.
Bularga quyidagilarni kiritamiz:
– eshitishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarni mehnatga o‘rgatishda ta’lim bosqichla-
ri va turlari o‘rtasidagi bog‘liqlik zamon talablari darajasida emasligi;
– ularga o‘rgatilayotgan kasb-hunar turlari mehnat bozori talablari o‘rtasidagi no-
mutanosiblik; 
– eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun mehnat ta’limi bo‘yicha darsliklarning 
yetishmasligi; 
–  eshitishida  nuqsoni  bor  bolalar  psixologik-jismoniy  rivojlanishining  o‘ziga  xos 
xususiyatlaridan kelib chiqqan holda ular uchun kasb turlarining cheklanganligi; 
– mehnat ta’limi mazmuni va foydalanilayotgan asbob-uskunalar zamon talabidan 
keskin orqada qolganligi;
– eshitishida nuqsonlari bo‘lgan o‘quvchilarning maktabni tamomlaganidan so‘ng 
kasb-hunar kollejida ta’limni davom ettirishidagi muammolar;
–  eshitishida  nuqsoni  bo‘lgan  bolalarga  ixtisoslashtirilgan  maktab-internatlarda 
o‘rgatilayotgan  kasb  turlari  mazmunini  takomillashtirishda  O‘zbekistonning  mahalliy 
va etnogrfik sharoitlari, eshitishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarning jismoniy yoki ruhiy 
rivojlanishidagi nuqsonlari va ularning qiziqishlari hisobga olinmaganligi;
– eshitishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarni kasb-hunarga tayyorlash bo‘yicha il-
miy-nazariy va metodik qo‘llanmalarning yetarli emasligi.
Bularning barchasi eshitishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarda kasb-hunar haqida 
chuqur bilim, ko‘nikma va malakalarining yetarli darajada shakllanmasligiga olib keladi.
Yuqorida qayd etilgan muammolardan kelib chiqib, eshitishida nuqsoni bo‘lgan 
bolalar  texnologiya  fanini  mazmunan  qayta  ko‘rib  chiqish  va  takomillashtirish  orqali 
ularni ijtimoiy moslashuvini ta’minlash vazifasi dolzarb bo‘lmoqda.
Muammoni hal etishga qaratilgan tadqiqotlarni tahlil qilishda biz rossiyalik olim 
Natalya Yaroshevich tomonidan olib borilgan ilmiy tadqiqot ishini alohida e’tiborga mo-
lik ekanligini ko‘rsata olamiz.
Mazkur tadqiqotning muhim tomoni eshitishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarning 
ijtimoiy va mehnat moslashuv muammolarini muvaffaqiyatli hal etish maxsus (korrek-
sion)  maktab  bitiruvchilarining  kasb-hunarga  maqsadli  tayyorgarligi,  shu  jumladan, 
ularning ishga joylashishi uchun nazariy va amaliy tayyorgarlik masalalariga alohida 
e’tibor qaratilganligidadir.
Buning uchun eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalarga ixtisoslashtirilgan maktab-in-
ternatlarda maxsus dastur – “karera” xizmatini o‘quv rejasiga kiritish, jamoat tashkilot-
lari bilan hamkorlikda ish olib borish lozimligi taklif etilgan. 
Respublikamizda  alohida  yordamga  muhtoj  bolalarni  kasb-hunarga  tayyorlash 
muammosi ilmiy jihatdan pedagogika fanlari doktori, professor M.F.Xakimova tomoni-
dan tadqiq etilgan. U maxsus maktablarda olib borilayotgan mehnat va kasb ta’limining 
muvaffaqiyati maxsus maktab o‘quvchilari shaxsining shakllanishiga qanchalik ta’sir 
etayotganligini aniq baholash orqali belgilash, maxsus maktab
 o‘qituvchilarini peda-
gogik-psixologik asosda nazariy va amaliy jihatdan mukammal qurollantirish lozimligini 
ta’kidlagan.
Shuningdek, maxsus maktab o‘quvchilarini
 kasb-hunarga nisbatan qiziqishni ho-
sil qilish, o‘qituvchining pedagogik faoliyati bilan bevosita bog‘liqligi, mehnat ta’limini 
turmush bilan bog‘lash va uyg‘unlashtirishda jismoniy hamda ruhiy rivojlanishida nuq-
soni bo‘lgan o‘quvchilarning individual-tipologik, yosh davri xususiyatlari, texnik qobi-

---

127
liyatlari, intellektual darajalari va imkoniyatlarini hisobga olish ijobiy samara berishini 
asoslagan. M. Xakimova ta’limni oqilona tashkil qilish va olib borish turli yoshdagi mak-
tab o‘quvchilarida mehnatga ongli munosabatni tarkib toptirib, kasb-hunarga nisbatan 
qiziqish hissini uyg‘otishini e’tirof etadi.
Bundan tashqari biz eshitishida nuqsoni bo‘lgan shaxslarning ijtimoiy moslashuv 
samaradorligini  oshirish  maqsadida  maktab-internatlarda  texnologiya  fanini  zamon 
talablari  darajasida  optimallashtirish  uchun  quyidagilarni  amalga  oshirish  lozimligini 
ta’kidlaymiz:
–  texnologiya  fani  samaradorligini  oshirish,  mazmunini  takomillashtirish  uchun 
 eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalar maktab-internatlari yuqori sinflari uchun texnolo-
giya fani bo‘yicha dastur va darsliklar ishlab chiqish;
– hududiy xususiyatlarni e’tiborga olgan holda, shuningdek, zamonaviy, mehnat 
bozori talablari asosidagi kasb turlarini maxsus (korreksion) maktab-internatlar o‘quv 
rejasiga kiritish hamda ular uchun uslubiy qo‘llanmalar nashr etish;
– maxsus (korreksion) maktab-internatlardagi ijtimoiy-maishiy yo‘nalish xonalarini 
kerakli uskuna va texnik vositalar (eshitish va audiogramma apparatlari, turli kasb-hu-
nar dastgohlari va h.k.) bilan ta’minlash.
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan ishlarning amalga oshirilishi eshitishida nuqsoni bo‘l-
gan shaxslarning ijtimoiy moslashuvini ta’minlashga xizmat qiladi.