Iqtisod moliya

xaridorning o’z ehtiyojini qondirish nuqtai nazaridan bergan individual sub’ektiv 
bahosidir deyishadi. 
Qiymat nazariyasi bilan naflilik nazariyasining bosh maqsadi turli iste’mol qiymatlarini 
yoki naflilikni taqqoslash muammosini hal qilishdir. 
Olma, tanbur, kostyumdan qay biri foydaliroq? Bir tomondan qarasangiz, bunday 
savolning o’zi tuturiqsiz, bema’nilikka o’xshaydi. Ammo har bir aniq holatdan kelib chiqadigan 
bo’lsak, bu savolda jon bor. Umumiy tarzda olsak, bu savolga javob berib bo’lmaydi. Bu 
me’yoriy naflilik nazariyasining xato ekanligini ko’rsatadigan ishonchli dalil. Lekin yuqoridagi 
savolga individual jihatdan yondashilsa, uni har bir kishi sub’ektiv tarzda echadi. Vitamin zarur 
kishi uchun olma, artist uchun tanbur, kostyumzarur kishi uchun esa boshqa narsalardan ko’ra 
kostyum afzal. Chunki, har bir odam birinchi galda eng zarur ehtiyojini qondirishga harakat 
qiladi. Har xil ehtiyojlar ichida eng zarur ehtiyojni qondirish uchun turli tovarlar ichidan eng 
kerakligini tanlab oladi. Demak, u yoki bu tovarni sotib olishni har bir odam sub’ektiv tarzda hal 
etadi. Undan tashqari, inson ehtiyojini qondirgan tovarni iste’mol qilishni davom ettirar ekan, 
uning ehtiyoji tobora to’yinib boradi, nafliligi esa kamayib boradi. Masalan, qorni och odam 
birinchi burda nonni katta ishtaha bilan eydi, keyingilarini egan sari to’yib, oxir-oqibat boshqa 
non egisi kelmay qoladi. Barcha eyilgan non miqdori to’yinish miqdorini ifodalaydi.
Shaxsiy iste’mol jarayonida yuz beradigan ana shu hodisani nemis iqtisodchisi German 
Gossen (1810—1858) tadqiq qilib, naflilikni pasayib borishi qonuni amal qilishini ko’rsatib 
beradi. U bu qonunni «Aynan bir mahsulot bilan ehtiyojlarni qondirishni uzluksiz davom 
ettirsak, borgan sari ehtiyoj to’laroq qondirilib, oxir-oqibat to’yinadi, lekin mahsulotning nafliligi 
esa pasayib boradi», deb ta’riflaydi. Ehtiyoj to’yingandan keyin ham iste’mol davom ettirilsa, u 
naf o’rniga zarar keltiradi. Demak, iste’mol qilishda qandaydir me’yor bo’lar ekan. Me’yoriy