Ishlab chiqarish turlari va ularda ishni tashkil qilish

Bazalash noaniqligi deb, buyumni bazalarini yoki bazalarida joylashgan 
nuqtalarini o‘zgarishi natijasida talab etilgan holatini o‘zgarishiga tushiniladi. (Misol 
tariqasida notekis polga o‘rnatilgan stolni tayanch nuqtalarini bildiruvchi to‘rtta 
ayoqlarini o‘zgarishini ko‘rib chiqish mumkin; stol qaysi joyi bilan tiranganligiga 
bog‘liq holda, pol bilan to‘rt ayog‘ini har xil uchtaligi kontaktda bo‘ladi). 
Detalni bazalash noaniqligi, detalni bazalovchi yuzalari va uni holatini 
aniqlovchi detallar (yoki detal) yuzalari orasidagi tutashuvni bir yoki ko‘p marta 
buzilishi bilan tavsiflanadi. Bazalash noaniqligi detalni nisbiy holatini yoki harakatini 
qo‘shimcha xatoliklarini keltirib chiqaradi.
Noto‘g‘ri konstruktiv yechim odatda bazalashning asosiy qoidasiga rioya 
qilmaslik hisoblanadi. Masalan, o‘rnatuv baza sifatida kichik sirtlarni qabul qilmaslik 
kerak, yo‘naltiruvchi baza sifatida esa–uzunligi kalta sirtni (1.19–rasm, b, d lar).
Detallarni qo‘zg‘aluvchan qilib biriktirishlarda, qachon detalni o‘z xizmat 
vazifasini bajarish uchun mashinada bitta yoki bir nechta erkinlik darajasi qoldiriladi. 
Bunday holatlarda zarur va ruxsat etilgan tirqishlar hisoblanadi, bu tirqishlar 
uchun kerakli bo‘lgan qo‘yimlar tayinlanadi. Bunda ko‘pincha xatolikka yo‘l qo‘yilishi 
mumkin, chunki o‘tqazishni tanlash to‘g‘risidagi savol yassi masala sifatida yechiladi. 
Bu holda detalning o‘ziga fazoviy tana sifatida qaraladi. Natijada bitta detal nafaqat 

---

tirqish chegarasida ikki o‘zaro perpendikulyar yo‘nalishlarda jihozsiga nisbatan 
siljishi mumkin, balki ikki o‘q atrofida aylanishi ham
mumkin, agarda, kerakli qiymati 
bo‘yicha ishorasi o‘zgaruvchan kuchlar va momentlar paydo bo‘lsa. Bunga misol qilib 
yo‘naltirgichli va bortshtangali yo‘nuv asboblarida detal teshiklariga mexanik ishlov 
berishlarni ko‘rsatish mumkin. 
Bayon etilganlardan ayonki, bazalash noaniqligi mavjud bo‘lganda doimo 
hisobga olish va detalni fazodagi mumkin bo‘lgan bazalash xatoliklarini hisoblash 
zarur. 
Detallarga ishlov berish xatoliklarini kamaytirishning vositalaridan biri, 
bazalash noaniqligidan sodir bo‘luvchi xatoliklarni yo‘qotish hisoblanadi, ya‘ni 
yuqorida sanab o‘tilgan hamma talablarga rioya qilish yo‘li bilan detallarni bazalash 
aniqligini ta‘minlash kerak.