Жаҳонгир Муҳаммад: Президент тансоқчисининг кундалиги

32. Мутлоқ махфий 

---

90 
Адам билан ўз уйимизга кетдик, "командировка". Столимда бир нечта “папка”. Устига 
“Мутлоқ махфий досе” деб ёзилган. Одатда “Махфий досе” бўлади. Агар “мутлоқ” сўзи 
қўшилса, демак “Батя”нинг хабари бор. Аслида унинг хабарисиз қуш ҳам учмайди. У 
айниқса жанжал, интрига, можаро, амалдорларнинг ҳаётига оид доселарни варақлашни 
ёқтиради. Бир неча томлик досени икки минутда варақлаб, керакли жойларини ва муҳим 
фактларини кўриб, осмонни ерга қулатиши мумкин. Аммо мен ундай қилолмайман. 
Бирор жойда муҳим нарса кўздан қочиши мукин. Шунинг учун батафсил ўқишим шарт. 
Ҳужжатлар бўйсунмас диндорлар ҳақида. Улар ўлимга ҳукм қилинган. Оғзаки. Чунки 
ўлим ҳукми расман йўқ қилинган. Биз шуғуллана бошладикми, демак уларни йўқотиш 
керак. “Жаслиқ”да ва махфий тергов жараёнларида қўлланма сифатида қийноқ ҳолатини 
видеога олиш керак экан. Чиниқсин деб, “Батя" бу ишга мени ҳам қўшибди. 
Аваал исмлари, қилмишлари ва ёшларига қараб чиқдим. 
Абдулатиф Ғойипов, Ислом Худойбердиев, Нозим Зуфаров , Ғолиб Тиллалажонов… 
Диний экстремизм билан боғлиқ жиноятлар учун судланганлар. Ёш йигитлар. Кўплари 
мен тенги! Қизиқ қандай қилиб бу йўлга кириб қолишди? Онгларини ким бузди? Қандай 
қилиб бунчалик ўжар бўлишди? Шу ёшда тузатиб бўлмайдиган ҳолатга келиб 
қолишдими? Миямда айланаётган бу қўрқинчли саволларни биргина “Ўзингчи?” деган 
савол худди юк машинаси итни босиб кетгандек эзғилаб кетди. 
Устига қизил қоғоз ёпиштирилган “дело”ларни кўриб чиқишим учун икки кун керак 
бўлди. Учинчи кунни “сариқ” папкалар билан танишишга сарфладим. Булар 2005 йилги 
Андижон воқеалари билан боғлиқ; Муслим Ортиқов, Хошимжон Ботиров ва бошқалар 
ҳақида. Буларнинг ҳам кўпчилиги мен тенги. 
Уларга турли қийноқ усулларини қўллаб, кейин ўлдириш керак экан. Айбларини 
ўқидим. Қамоқдагиларга ёмон ўрнак бўлган. Мадҳияни айтиш ўрнига Фотиҳа сурасини 
ўқиган. Миршаб урса, диний калима айтавериб, асабига теккан. Қаршилик қилган. 
“Жаҳаннамга жўтамиз,“ деб очиқ бақирган. “Батя”ни жуда қаттиқ ҳақоратлаган. 
Ҳужжатларни қараб ўтиргандим, адам кириб келди: 
-Муддатинг тугади. Уч кун...,-деди. 
-“Жаслиқ”қа борамизми?-деб сўрадим. 
-Йўқ, Тоштурмага олиб келишди. Видеоларни шу ерда тайёрлашади. Биз кузатамиз. 
Кейин ўлганларни уйига олиб бориш ва дарҳол кўмдиришни ҳам назорат қиламиз. Катта 
жанжаларга айланиб кетмаслиги керак. Бундай ҳолдан фойдаланиб қоладиганлар бор. 
Халқнинг тинчлигини бузадиган, жамиятга қутқу соладиганлар питирлаб қолмаслиги 
учун ўзимиз бошида туришимиз шарт. “Батя” хабари бўлган ҳар бир нарса бизнинг 
назоратимизда туриши лозим. 
Нима дейман? Агар “Батя” даражасида қилинаётган иш экан, демакки, жуда муҳим. 
-Тоштурмага борамиз,-деди адам ва кейин йўлда изоҳ берди: 

---

91 
-Доседагиларнинг исмлари халқаро ташкилотларга маълум. Америкаликлар уларни 
гапиравериб қулоқни батанг қилишди. Москвага кўра хавфли одамлар. БМТ ҳам 
Америка томонида. Инсон ҳуқуқлари ташкилотлари бу исмларни ҳамма ҳисоботларга 
қўшишган. Бунга жавобан “Батя” қийноқларни тасдиқлаб бераман, деди. У шунақа мард 
одам. Америкасидан ҳам қўрқмайди. 
-… 
-Американинг ўзида ҳам маҳбуснинг оғзига сув қуйиб қийнаш масаласи жанжал. У 
қийноқми? Биз уни қўлланмаймиз ҳам. Ҳатто қўлидан, оёғидан осиб қўйишни ҳам 
ишлатмаймиз.
-… 
-Қийноқ усулларига мамлакат раҳбари расман рухсат берса, тамом, ҳеч ким “ғинг” дея 
олмайди. Қонуний тус олади. Бир кун келиб тажрибамизни ўрганишади ёки 
маҳбусларини қийнаб, маълумот олиш учун ўзимизга олиб келишади. Мана кўрасан, 
адам айтганди, дейсан ҳали. Аслида бу менинг фикрим эмас, “Батя”га оид. У айтган ҳар 
бир гап тасдиғини топади.
-Ҳа, унинг қобилияти кучли… 
-“Жаслиқ” асосан экстремистлар учун ва у ерга жуда кўп диндорларни тиққанмиз. Улар 
фанатик. Унча-бунча қийноқ кор қилмайди. Бирор гап ололмайсан. Индамай тураверади. 
Уста Вуннинг гапи ёдимга келди: 
“Ҳеч нарсадан хабарсиз одам нимани гапиради? Уни қийноқ гапиртириши мумкин. 
Лекин бу гап ёлғон бўлади. Бизнинг ишимиз ёлғоннинг ортидан қувиш эмас”. Тилимни 
тийдим. Гапирмайдиган адам эса гапдан тўхтамайдиган бўлиб қолди. 
-Олинадиган видеолар қўлланма бўлади. Терговда, қамоқда шу асосда иш юритилади. 
Судлар ҳам… қийноқ шу асосда бажарилган бўлса, шикоятларни кўриб чиқмайди… 
Адамга “Тоштурма”да нимадир ёқмади. 
-Бошқа, яна ҳам ёмонроқ муҳитда олишимиз керак,-деди.-Даҳшат манзараси кўриниб, 
қичқириқ эшитилиб турсин. Агар “Батя” изн берса, буни маҳбусларга ҳам кўрсатамиз. 
Мияси қайнаб кетиши лозим кўрганда. 
-МХХнинг ертўласи бунга мос, лекин у ерда видео олиш мумкин эмас,-деди бизни кутиб 
олган генерал. 
-Мумкин эмас деган гапни менга айтма, ўша ер мос келадими, ўша ерда оламиз!
Биринчи кун. Маънавий қийноқ ҳақида видео олинди. Бир неча кун ухлатилмаган 
маҳбусни тинимсиз сўроқ қилишди. Айни саволлар. Такрор ва такрор. Аммо бошқа-
бошқа одам кириб такрорлайди. Сув беришмайди. Овқат йўқ. Ҳожатхонага чиқмайди. 
Уни руҳан синдириш керак. Ялинсин, ёлворсин. Буни ўз ихтиёри билан қилсин.
Жуда зерикдим. 

---

92 
Адам ўзи билан олиб келган ҳужжатларни ўқиб ўтираверди, мен эса мажбур кузатдим. 
Эртасига бироз қизиқлашди. Маҳбуснинг онаси, синглисини олиб келиб, қўшни хонада 
қичқиртиришди. Маҳбусга “Агар гапирмасанг уларни зўрлаймиз,” деб босим 
ўтказишди. Парво қилмаганининг олдига онасини олиб кириб, ечинтиришди. Синглиси 
ёки хотинини...
Кейин билсам, бу ҳолатлар сенарийси олдиндан ёзилган ва адам ўқиб ўтирган экан. 
Биттаси жуда ўжар чиқиб қолди. Қийнаётган зобитга кала қўйди. Зобит уни бир уриб 
йиқитди. 
-“Б”,-деди адам тугмани босиб. Ўқиб ўтирибди десам, бир кўзи ичкарида экан. Унинг 
овозини эшитишди, биз томонга қарашди. Биз қорага бўялган ойнадан кузатиб 
турибмиз.
“Б” –“Бутилка” дегани экан. Маҳбусни ечинтириб, орқасига шишани тиқа бошлашди. 
Маҳбус тўлғанди, изн бермади. Уч киши бўлиб шишанинг ярмигача тиқишди. Шунақа 
қичқирдики, миямнинг томирлари узилиб кетгандек бўлди. Юрагим отилиб бўғзимга 
тиқилди. Совуқ титроқ сездим. Мендай совуққон одамни титртаган бу чинқириқ на 
адамга ва на ичкаридагиларга таъсир қилди. Мен бировнинг қош орасига уриб 
ўлдирганимда қанчалик совуққон бўлсам, булар ҳам шундай. Демак, ўз ишининг 
усталари. Кўравериб кўзлари қотиб кетган. 
Кейин маҳбусни кўтариб, ўтқазишмоқчи бўлишди. Ҳамма ёқ қон. Маҳбуснинг юзи 
ўликнинг юзидан ҳам беҳол. 
Адам тиззаси билан “Нима гап?” дегандек туртди. Демак, хаёллариб хоинлик қилмоқда. 
-Браво, деди адам,- энди уни кўтариб орқасини қайноқ сувга ботириб олинглар. 
Шундагина хонанаинг бир томонида нега сув қайнаб турганини тушундим. Унга қадар 
хонага буғ тарқалса, зах бўлиб кўринади деб ўйлабман. Содда эканман-а?! 
Маҳбус дош беролмади. Зобитлар бошларини қимирлатиб қолишди. Демак, видеони 
қайтадан олиш керак. 
-Агар маҳбус ўлса, бу видеони кўрсатсак, шаҳид бўлди,-деб ўйлашади ва бу уларга куч 
беради. Тескари реаксия бўлади,-деди адам.
Бошқа маҳбусни олиб киришди. Бу анча бақувват экан. Қайноқ сувга ботириб олганда 
ҳам бақириб, чинқираб турди. Унинг азобларини кўрмаслика уриндим. Кўзим очиқ, 
аммо кўр. Адам: 
-Буни жаҳаннам азоби деб ўйлашади. Ёмон одамнинг жонини Худо ҳам олмайди, унинг 
қийналишини истайди!-деди зўр ишни қойиллатгандек. 
Адам ҳар бир олинган видеони қайта- қайта қараб чиқди, таҳрир қилдирди. 

---

93 
-“Батя” учун мукаммал бўлиши керак. У ёққа бориб келганимиздан бери очилмаяти,-
деди адам секингина. Шундагина унинг гапга чечанлиги ва ғайрати ошгани сабабини 
англагандек бўлдим. 
-БМТдан келиб текширди. Аблаҳлар, нима эмиш, биз дунёнинг энг ёмон қийноқ 
қўлланадиган саноқли давлатларидан бири эмишмиз. Раҳмат десин. Биз уларга қамоқ 
эшигини очдик. Бошқа жойларда бутилка нима, таёқ тиқиб ётишибди. 
Билишмайди…Йил охирида яна ҳисоботимиз бор. Шунинг учун қийноқларни 
қонунийлаштириш керак. Ўшанда миқ этишолмайди... 
Бир маҳбуснинг жинсий аъзосига сув билан тўлдирилган баклажкани осиб қўйишди. 
Иродаси кучли экан. Миқ этмади. Уйга келиб синаб кўрдим. Чидай олмадим. Юрган 
эканман, сабр ҳам, бардош ҳам менда, деб. Уч кун даббага ўхшаб юрдим. Адам: 
-Томоша залида пичоқ ўйинлари кўрсатишганда уйингизга бориб такрорламанг, 
дейишади,- деб устимдан кулди. Ўзимни ёш боладек ҳис қилдим. Аҳмоқ, наҳотки адам 
сезиб қолади, деб ўйламадим. 
Бир ой вақтимиз қийноқларни кузатишга кетди. Ўлганларни саҳарлаб уй-уйига олиб 
бориб, кўмдиришди. 
Шунда “Батяни” тушундим. У ўлим жазоси жуда енгил деганда, шуни назарда тутган 
экан. 
Лекин бу ғирром усул. Ростдан ҳам айби бўлмаса-чи? Қийнайверса, йўқ айбни бўйнига 
олади. Хўш бу билан нима ютиш мумкин? Тўхта, “ўтлаб” кетаяпсан. 
Биттасини кўмишга борсак, дарвозадан отилиб чиққан онаси беҳуш бўлиб йиқилди. 
Қўлидан китоб тушиб кетди.
-Кўрдингми? -деди адам,- диний китоб… Саҳар хирасида қандай кўрди экан?
Бошқасига борганимизда ҳам машина ичида ўтирдик. Бир аёл чиқди, болалари билан. 
Улардан бири зобитни ура бошлади. Зобит болани тепган каби нарига улоқтирди. 
Онамни эсладим негадир. Шу дамда тушиб, зобитга кучингни менга кўрсат, демоқчи 
ҳам бўлдим. Аммо бундай ҳаракат нимаси, гапиришга ҳам ҳаққим йўқ-ку!
Бахтсизлар туфайли келган бахт ҳам бахтсизлик, деб ўйладим. Аммо ким ҳам бундай 
бахтсизлар даражасига тушишни истайди. Ҳеч ким? 
Топшириқ битар экан, “Батя” чақириб қолди. Борсам: 
-Ҳа, кинорежиссёр бўлиб кетдингми ёки рол ўйнаяпсанми? Сен ҳам БМТнинг қора 
рўйхатига тушиб юрма, тағин,-деди._... 
-Чиниқасан! Буларни одам қилишимиз керак. Тарбия. Биз тарбиячилармиз. Улар менинг 
болаларим! Қулоқ солмаса, боламдан ҳам воз кечаман!-деди.-Ҳозир опанг келади. Ур, 
десам, қўлини қайиргин. Бармоғини синдирсанг…майли!