Koinotning qurilish ashyolari

amalgammasi deyiladi. Kumush amalgamma erigan holatdan biror qolipga quyilsa, u bir necha 
daqiqa muddatda xuddi loy kabi yumshoq holda turaveradi. Bu holatda unga shakl berib, biror 
ko‘rinishga keltirish mumkin. Keyin u qotadi va o‘ziga berilgan shakni mustahkam saqlab 
qoladi. Tish davolovchi vrachlar tishlardagi kovraklar o‘rniga shunday kumush 
amalgammasidan to‘ldirish orqali kovaklarni berkitadilar. Albatta, tish shifokorlari 
qo‘llaydigan kumush amalgammada kumush va simobdan tashqari yana qalay, mis va rux ham 
mavjud bo‘ladi. Lekin, bunday amalgammada baribir asosiy o‘rinni simob egallaydi. Simob 
atomlari kumush atomlarini mustahkam bog‘lab tutib turadi. Natijada, so‘lak, havo, namlik, 
issiqlik va og‘izdagi bakteriyalar ta’sirida yemirilmaydigan, mustahkam qobiq paydo bo‘ladi. 
Bunday qopib, yoki qoplama tishlarga ham yaxshi o‘rnashadi va salomatlikka ziyon 
yetkazmaydi.
Tish davolash texnikasida shuningdek oltin amalgammasi ham qo‘llaniladi. Simob oltin 
bilan ham tez va oson aralashib, qotishma hosil qiladi. Shu sababli, simob to‘kilgan joyga tilla 
buyumlarni yaqinlashtirmagan ma’qul. Ayniqsa barmoqlardagi tilla uzuklar bilan simobga 
tegib ketilsa, qimmatbaho taqinchoqlarning sifati darhol buziladi. Simob bilan ta’sirlashgan 
tilla taqinchoq o‘zining yarqiroq jilvasini darhol yo‘qotib, xira va nursiz bo‘lib qoladi.
Amalgammalar kimyogar mutaxassislar tomonidan ham keng qo‘llaniladi. Masalan, 
metall natriy o‘ta faol modda bo‘lib, u bilan ishlashda juda xushyor bo‘lish talab etiladi. Shu 
sababli, kimyogarlar natriy amalgammasi tayyorlab, keyin u bilan tajribalar o‘tkazadilar. 
Natriy amalgammasi ham natriyning o‘zi bilan qilsa bo‘ladigan deyarli barcha tajribalarni 

---

155 
o‘tkazish imkonini beradi. Yaxshi tarafi shundaki, natriy amalgammasi natriyning o‘zidan 
ko‘ra ancha xavfsizdir.
Simob shuningdek maxsus lampalarda qo‘llaniladi. Zich germetik lampa ichiga simob 
tomchisi joylashtirilsa, unga tok berilganda tok ta’sirida suyuq simob bug‘lanib, gaz holatiga 
o‘tadi. Gazsimon simob esa qizib o‘zidan yorug‘lik nuri taratadi. Bunday simobli lampalardan 
ultrabinafsha nurlar manbai sifatida foydalanish mumkin.
Simob xloridi – molekulasida ikkita simob va ikkita xlor atomidan iborat modda 
bo‘ladi. U avvallari kalomel nomi bilan ko‘pchilikka yaxshi tanish bo‘lgan. Kalomeldan surgi 
dori sifatida foydalanilgan. Odamlar bu moddaning zararli tarafini bilishmaganliklari uchun u 
ko‘p yillar mobaynida uncha-muncha odamning ichak va hazm qilish tizimini ishdan 
chiqargan. Kalomel ich surishdan tashqari, odamni qayt qilishga ham majbur qiladi va iste’mol 
qilgan odamning sillasini quritib qo‘yadi. Kalomelning yaqin qarindoshi sulema nomli modda 
bo‘lib, uning ilmiy nomi simob dixloridi bo‘ladi. Bu modda molekulasi bitta simob va ikkita 
xlor atomlaridan iborat bo‘ladi. Sulema kalomeldan ham zararliroq. Xalq orasida uni sublemat 
ham deyiladi. Sulema, yoki, sublemat odamni o‘limga ham olib kelishi mumkin.
Simob oksidi – pishiq g‘ishtning rangidagi qizg‘ish-qo‘ng‘ir modda bo‘lib, uning 
molekulasi bitta simob va bitta kislorod atomidan iborat bo‘ladi. Bu moddaning qiziq tarixi 
bo‘lib, uni eslab o‘tmaslikning iloji yo‘q. Jozef Pristli kislorodni kashf qilgan tajribalarida 
aynan simob oksidini qizdirgan edi. Simobning yana bir qizg‘ish rangli birikmasi – simob 
sulfidi bo‘lib, uning molekulasida bitta simob va bitta oltingugurt atomi bo‘ladi. Simob sulfidi 
tabiatda eng keng tarqalgan simob birikmasi bo‘lib, uni simob rudasi ham deyish mumkin. 
Tabiiy holda, ruda ko‘rinishidagi simob sulfidini mutaxassislar kinovar deyiladi. Kinovar eng 
boy simob rudasi bo‘lib, uning tabiiy, sof holdagi shaklidan yorqin qip-qizil pigment –