Mashinalardan foydalanish asoslari

n
t
б
365

, 
(11.12) 

---

158 
11.2- rasm. Ehtiyot qismlar zahirasini boshqarish xarajatlarining buyurtma hajmiga 
bog‘liqligi 
1-buyurtmani olib kelish xarajatlari, so‘m; 2- buyurtmani saqlash xarajatlari, so‘m; 3- 
xarajatlar yig‘indisi, so‘m. 
-joriy vaqtdagi o‘rtacha zahira hajmi esa, eng qulay buyurtma hajmining 
yarmiga teng qilib olinadi:
2
ОПТ
УР
q
Р

,
(11.13) 
Misol: Agar ATKga yil davomida ko‘rilayotgan detal bo‘yicha talab 
Q

320 donani, bitta detalning narxi S

5000 so‘mni, uning bir partiyasini olib 
kelish uchun tashish va tayyorlash sarflari A

40000 so‘mni, ehtiyot qismlarni 
saqlash xarajatlarini e’tiborga oluvchi koeffitsient esa 
J

0.2 ni tashkil etsa, eng 
qulay buyurtma hajmi va zahirani boshqarish ko‘rsatkichlarining toping.
Yechish:
eng qulay buyurtma hajmi:
160
5000
2
.
0
40000
320
2





ОПТ
q
. 
yil davomida beriladigan buyurtmalar soni: 
2
160
320


n
. 
buyurtmalar berish davriyligi (t
b
): 
183
2
365


б
t
. 

---

159 
-joriy vaqtdagi o‘rtacha zahira hajmi:
80
2
160


УР
Р
. 
Sug‘urta zahirasi
Amalda zahiradagi ehtiyot qismlar sarfi bir tekis bo‘lmaydi, buyurtma 
berish va olib kelish orasidagi vaqt, ya’ni davriyliklari o‘zgaruvchan bo‘ladi. 
Shuning uchun omborlardagi har xil tasodiflarni e’tiborga olganda, 
qo‘shimcha ehtiyot qismlar zahirasi, ya’ni sug‘urta zahirasi b o‘lishi kerak, u 
quyidagicha aniqlanadi: 

P
СУГ
t
Р


1
,
(11.14) 
bu erda: t
1-P 
– normal qonunining integral funksiyasi (1-P) ehtimolligi 
bilan qiymati (maxsus jadvaldan olinadi);
R- ehtiyot qismning tanqis bo‘lish ehtimolligi; 

- ehtiyot qismlarni olib kelish davriyliklarining o‘rta kvadratik og‘ishi:
1
)
(
1
2





n
t
t
n
I
I

, 
(11.15) 
yoki
V
t
Б



,
(11.16.) 
bu erda: t
i
- i-nchi buyurtmani olib kelish davriyligi (vaqt), kun;
n – ma’lum davr ichida buyurtmalar olib kelish soni;
t
- buyurtmani olib kelish orasidagi o‘rtacha davriylik (vaqt), kun; 
V- buyurtmalarni olib kelish oralaridagi davriyliklarining variyasiya 
koeffitsienti. 
Ehtiyot qismlarning tanqis bo‘lish ehtimolligi quyidagicha aniqlanadi: 
3
С
C
J
C
J
Р




, 
(11.17) 

---

160 
bu erda: 
3
C
- yil davomida ehtiyot qism yo‘qligidan kelib chiqadigan sarf 
(talofat), so‘m.
Misol: Yuqoridagi misol shartlari va natijalariga asoslanib va yil 
davomida ehtiyot qism yo‘qligidan kelib chiqadigan sarf (talofat) S
3

4000 
so‘mni, buyurtmalarni olib kelish orasidagi davriyliklar variyasiyasi 
koeffitsienti V

0.20 bo‘lsa, sug‘urta zahira hajmini toping.
Yechish: ehtiyot qismlarni olib kelish davriyliklarining o‘rta kvadratik 
og‘ishi:
37
2
.
0
183




. 
ehtiyot qismlarning tanqis bo‘lish ehtimolligi: 
2
.
0
4000
5000
2
.
0
5000
2
.
0





Р
normal qonun integral funksiyasining (1-P) ehtimollikdagi qiymati 
maxsus jadvaldan olinadi: t
1-P

t
1-0.2

t
0.8

1.28
Sug‘urta zahira hajmi:
47
37
28
.
1



СУГ
Р
dona. 
Ombor zahirasini tartibga solish. Omborlarda vujudga keladigan etishmaydigan 
yoki sarflanmaydigan ehtiyot qismlar nomenklaturasini o‘z vaqtida bartaraf etish 
zahirani shakllantirish va nazoratlash tizimiga bog‘liq. Bu tizim, ehtiyot qismlarga 
bo‘lgan talablar asosida, zahira darajasini shunday ushlaydiki, ularni tez aylanib 
turish (sarflash) va saqlash xarajatlari eng kichik bo‘lishini ta’minlaydi. Bu esa 
quyidagi boshqarish ko‘rsatkichlariga bog‘liq: 
- joriy vaqtda omborlardagi zahira hajmi; 
- sug‘urta zahira hajmi; 
- eng qulay buyurtma hajmi; 
- buyurtmalar berish davriyligi.
Aniqlangan eng qulay buyurtma hajmi, eng yuksak xususiy hol uchun 
keltirilgan, ya’ni zahira sarfi qat’iy bir tekisda sarflanadi, zahira nolga 
tushishi bilan, birdaniga yangi buyurtma olib kelinadi, deb qaraladi

---

161 
Zahirani maksimal saqlash darajasi quyidagicha aniqlanadi:
опт
суг
q
P
P


max
, 
(11.18) 
O‘rtacha saqlash darajasi: 
2
опт
суг
ур
q
P
P


, 
(11.19) 
Minimal saqlash darajasi: 
суг
P
P

min
,
(11.20) 
Ko‘rilayotgan ehtiyot qism bo‘yicha omborda zahira hajmi tugaganda, 
no‘linchi daraja hosil bo‘ladi.
Misol: Yuqorida keltirilgan misollar natijalariga asoslanib, ehtiyot qism 
zahirasini tartibga solish ko‘rsatkichlarini aniqlash:
Yechish: zahirani maksimal saqlash darajasi:
207
160
47
max



P
. 
Zahirani o‘rtacha saqlash darajasi:
127
2
160
47



ур
P
Zahirani minimal saqlash darajasi:
47
min


суг
P
P
Ushbu ma’lumotlarga asoslanib, ombordagi ehtiyot qism zahirasini 
tartibga solish grafigi chizilgan (11.3-rasm). 
Omborlarda saqlanadigan ehtiyot qismlar nomenklaturasini aniqlash 
Ehtiyot 
qismlar 
zahirasini 
boshqarish 
jarayoni 
omborlarning 
pog‘ona(daraja)siga qarab, har xil usulda aniqlanadi. Eng keng tarqalganidan 
biri AVS usulidir.
Usulning mohiyati shundan iboratki, omborda bir vaqtning o‘zida 
saqlanayotgan ehtiyot qismlar ro‘yxati (nomenklatura) har bir mashina turi 
bo‘yicha alohida tuziladi. Bu ro‘yxatdagi ehtiyot qismlarga bo‘lgan talab (yoki 
narx)lar yig‘indisi bo‘yicha variatsiya qatorining eng katta qiymatidan kichigiga 
qaratib ro‘yxati tuziladi (11.4- rasm).

---

162