Mashinalardan foydalanish asoslari

H
dona

100avt.bir yil 
Agarda 
1
L
L
a

bo‘lsa, ehtimollik usuli qo‘llaniladi.
Nomenklatura bo‘yicha me’yorlash yordamida mashina parki uchun 
ehtiyot qismlarga bo‘lgan talab quyidagicha aniqlanadi: 

---

153 
3
2
1
100
К
К
К
L
L
A
H
Q
й
й
p






,
(11.2) 
Q- mashina parkining ehtiyot qismlarga bo‘lgan yillik talabi, dona; 
N - ko‘rilayotgan detal bo‘yicha yillik me’yori, dona/100 avt.yil. 
р
А
- mashina parki bo‘yicha ko‘rilayotgan mashina turining soni, dona; 
й
L
- mashinalarning o‘rtacha yillik bosib o‘tadigan masofasi, ming km;
м
й
L
- ehtiyot qism me’yori aniqlanayotgandagi mashinaning o‘rtacha yillik 
masofasi,ming km: 
3
2
1
,
,
К
К
К
- ehtiyot qismlar sarfiga mashinaning ishlash sharoiti toifasini, 
harakatdagi tarkibining modifikatsiyasi va tabiiy – iqlim sharoitini e’tiborga 
oluvchi koeffitsientlar. 
11.2-jadval 
Ehtiyot qismlar sarf me’yorini detallarning resursi bo‘yicha aniqlash 
Ko‘rsatkichlar 
Belgilanishi 
Birligi 
Qiymati 
Mashinadagi bir xil nomli detallar soni 
n 
dona 
2 
Mashinaning amortizatsion ish vaqti 
L
a
motosoat 
700 
Detalni birinchi almashtirguncha bo‘lgan 
resurs 
L
1
motosoat 
150 
Detalning 
keyingi 
almashtirishlar 
orasidagi resursi 
L
2
motosoat 
120 
Mashinaning xizmat muddati 
t
a
yil 
10 
Ehtimollik usuli 
Mashinalar parki uchun ehtiyot qismlarga bo‘lgan ehtiyojni aniqlashda 
ehtimollik usuli ham qo‘llaniladi. Bu usul bo‘yicha mashinalar parkining 
«yoshi» (yillar yoki o‘tilgan masofa bo‘yicha mashina guruhi) va shu «yosh» 
guruhiga to‘g‘ri keluvchi buyumning buzilishlar oqimi parametri hamda 
ehtiyot qism ehtiyoji aniqlanishi kerak bo‘lgan davr hisobga olinadi: 






k
i
i
i
ур
L
L
A
Q
1
)
(

,
(11.4)
bu erda: Ai – i-nchi «yosh» guruhidagi mashinalar soni, dona; 

i
(L) – i-nchi «yosh» guruhiga mos keluvchi buyumning buzilishlar 
(almashtirishlar) oqimi parametri, buzilish

buyum 1000 km; 

---

154 

L – oraliq masofa, ming km; 
k – «yosh» guruhlari soni. 
Parkdagi i-nchi «yosh» guruhi mashinalari sonini topish uchun, eng 
avvalo, ularning foydalanishdan boshlab, to bashorat oxirigacha bosib 
o‘tadigan masofa (L
bash
)si aniqlanadi: 
L
bash

L
bash.b

L
bash 
(11.5) 
bu erda: L
bash.b
– mashinaning foydalanishdan boshlab to bashorat 
boshlangungacha bosib o‘tgan masofasi, ming km; 

L
bash
– mashinaning bashorat davrida bosib o‘tiladigan masofasi. 
Ushbu masofa bo‘yicha mashina o‘zining «yosh» guruhiga kiritiladi. 
Sinov natijalari bo‘yicha buyumning buzilishlar oqimi parametri har bir 
oraliq uchun quyidagicha aniqlanadi:
L
N
n
L
j
j



)
(

, 
(11.6) 
bu erda: n
j
-ko‘rilayotgan buyum bo‘yicha j-nchi oraliqda vujudga kelgan 
buzilish(almashtirish)lar soni; 
N
j
- j-nchi oraliqda nazorat ostidagi mashinalar soni;
L

-oraliq masofa (5, 10, 20, 25, 40, 50), ming km. 
Oraliqlar bo‘yicha aniqlangan buyumning buzilishlar oqimi parametrini 
amalda qo‘llash uchun nazariy egri chiziqlardan foydalaniladi, ya’ni

(L) 

C
1
L

C
2
L
2

C
3
L
3

….

C
n
L
n
,
(11.7) 
bu erda: S
1
, S
2
, …, S
n
– polinom koeffitsientlari.
Misol: muayan detal bo‘yicha sinov natijalariga ko‘ra oraliqlardagi
buzilish oqimi parametrini va nazariy egri chiziq tenglamasini aniqlang. 
Kerakli ma’lumotlar, hisob natijalari 11.3 

jadval va 11.1 

rasmda
keltirilgan. 

---

155 
11.3 -jadval 
Buzilish oqimi parametrini hisoblash 
Ko‘rsatkichlar
Oraliqlar, ming km 
0 
1
0 
10 
20 
20 
30 
30 
40 
40 
50 
50 
60 
60 
70 
70 
80 
80 
90 
90 
100 
Mashinalar soni-N
i
2
0 
20 
20 
19 
19 
18 
18 
17 
16 
15 
Buzilishlar soni-n
i
0 2 
3 
3 
3 
4 
4 
4 
5 
5 
Buzilishlar 
oqimi 
parametri- 

i
0
0,01
0
,0
1
5
0
,0
1
5
8
0
,0
1
5
8
0
,0
2
2
2
0
,0
2
2
2
0
,0
2
3
5
0
,0
3
1
3
0
,0
3
3
3
Egri 
chiziq 
tenglamasi 

(L)

7

10
-4
L-1

10
-5
L
2

7

10
-8
L
3
i-nchi «yosh» guruhi uchun nazariy buzilishlar oqimi parametri 
quyidagicha aniqlanadi. 
БАШ
в
a
i
L
dL
L
L
i
i



)
(
)
(


,
(11.8) 
bu erda: a
i
– mashinalarning inchi «yosh» guruhining boshlang‘ich 
qiymati, ming km; 
 
11-rasm. Buyumning buzilishlar oqimi parametrining masofa 
bo‘yicha o‘zgarishi 
y = 7E-08x
3
- 1E-05x
2
+ 0,0007x
0
0,005
0,01
0,015
0,02
0,025
0,03
0,035
0,04
0
20
40
60
80
100