Materialshunoslik indd

8.2-rasm. Aluminning elektr- va issiq o‘tkazuvchanligiga 
begona jinslarning (a) va qo‘shilmalarning (b) ta’siri; (sidirg‘a 
chiziqlar – elektr o‘tkazuvchanlik σ, punktir chiziqlar – issiq 
o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti.
Alumin qotishmalari mashinasozlikda keng qo‘llanadi. 
Aluminni legirlash uchun, asosan, mis, magniy, kremniy, marganets, 
nikel, titan, berilliy, qalay qo‘llanadi. Legirlovchi elementlarning ak-
sari alumin bilan qattiq eritmalar va intermetall fazalar hosil qiladi: 
CuAl
2
, Al
2
CuMg, Al
3
Mg va b.
Alumin qotishmalari tayyorlash texnologiyasi, termik ishlovdan 
keyin mustahkamlanish darajasi va ekspluatatsiya xususiyatlari bilan 
tafsiflanadi.
Alumin qotishmalarini mustahkamlash uchun 415...505 
0
C (Д1, 
Д18) yoki 490...500 
0
C (Д16) haroratlarda toblab, sovuq suvda so-
vitiladi. Shundan so‘ng, eskirtiriladi, natijada, korroziya bardoshliligi 
oshadi. Tabiiy (bir necha sutka davomida) yoki sun’iy (10...24 soat) 
eskirtirish natijasida o‘ta to‘yingan Al-Cu va Al-Cu-Mg qattiq erit-
malar parchalanishi natijasida qotishmaning mustahkamligi ortadi. 
Korroziyaga bardoshliligini oshirish uchun alumin qotishmalardan 
tayyorlangan buyumlar sirti plakirlanadi, ya’ni texnik aluminiy bilan 
qoplanadi yoki anodli qutblanish ishlovi berib qoplanadi.
m/m
m/m
b

---

108
Duraluminlar aviatsiyada keng qo‘llanadi. Д1 qotishmasidan 
parraklar, Д16 dan – fyuzelyajlarning elementlari, Д18 dan – parchin-
mixlash elementlari tayyorlanadi.
Mustahkamligi yuqori alumin qotishmalarga Al-Zn-Mg-Cu 
sistemasidagi В95, В96, В96S markalar kiradi. Legirlovchi element 
sifatida marganets va xrom ishlatiladi; ular qotishmaning korroziya 
bardoshligini va eskirish samarasini oshiradi. Bunday qotishmalar­
ning mustahkamlik xususiyatini kerakli darajaga yetkazish uchun 
(σ=600…700 MPa) 460...480 
0
C da toblab, keyin, 120...140 
0
C da 
sun’iy eskirtiriladi. Bu qotishmalarning mustahkamlik ko‘rsatkichlari 
duraluminnikidan yuqori, biroq plastiklik jihati kamroq, kuchla­
nishni to‘plovchi shakllarga va kuchlanish ostida korroziya muhiti 
ta’siriga sezgir. Buyumning korroziyabardoshligini oshirish uchun, 
sirti Al+1%Zn qotishmasi bilan plakirlanadi. Bu qotishmadan, avia-
sozlikda, 120
0
C gacha haroratlarda ishlatiladigan, yuklama ostida 
bo‘ladigan konstruksiyalar tayyorlanadi.
300 
0
C gacha haroratlarda ishlatiladigan buyumlar katta haroratlar-
ga mustahkam AK­4, AK­4–1 qotishmalaridan tayyorlanadi. Ularning 
kimyoviy tarkibi murakkab, temir, nikel, mis va CuAl
2
, CuMgAl
2
, 
Al
2
Mn
2
Cu va b. fazalarni mustahkamlovchi elementlar bilan legir-
lanadi. Diffuziya jarayonlarini sekinlatuvchi mis, marganets, titan 
bilan legirlash qotishmaga katta haroratlarda ham mustahkamligini 
yo‘qotmaydigan xususiyat beradi. Bunday qotishmalardan dvigatel-
larning porshenlari, porshen kallaklari, kompressorlarning parraklari 
tayyorlanadi va toblab, sun’iy eskirtiriladi.