Mavzu: Elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonun. Atom tuzilishi nuqtai-nazaridan kimyoviy elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonuni. Davr va guruhlarda elеmеntlar xossalarining o`zgarishi. Darsning maqsadi

Darsning tashkiliy qismi:
1.O`quvchilar bilan salomlashish. 2.O`quvchilarning davomatni aniqlash.

3.O`quvchilar bilan siyosiy daqiqa. 4. O`tilgan mavzuni so`rash.

Yangi darsni rejasi.
1.Uglevodlarni tuzilishi. 2.Uglevodlar. ishlatilish sohalari 3.Uglevodlar. ahamiyati.
Yangi darsning bayoni.
Uglevodlar tarkibi va guruhlarga bo`linishiUzufii, o`rik va boshqa mcvalarning niazasi shirin bolisliiga sabab ninni?Qrganik moddalar ichida shunday sinf borki, ularsiz organizmlarda modda va energiya almashinuvini tasavvur qilib bo`lmaydi. Bular uglevodlardir. Uglevodlar inson organizmida energiya manbayi hisoblanadi. Insonlar iste'mol qiladigan oziqning 70% ni uglevodlar (non, kartoshka, guruch qand) tashkil etadi. Uglevodlardan gazlamalar, qog`oz tayyorlanadi. Uglevodlar karbonat angidrid va suvdagi yashil o`simliklar organizmida fotosintez jarayonida hosil bo`ladi. o`simliklarning quruq moddasida 80%, inson va hayvonlar organizmida 2% atrofida uglevodlar bo`ladi. Uglevod ruscha so`z bo`lib, uglerod va suv ma'nosini anglatadi. Ular ko`p molekulalarining empirik formulalari bilan bog`liq, ya'ni C_n(H₂O)_m formulaga qaralsa, molekula xuddi uglerod atomi va suv molekulasidan iboratdek tuyuladi (sirka kislota C₂(H₂O)₂, formaldegid CH₂O yuqoridagi formulaga mos kelsa-da, ular uglevod emas). Lekin, aslida ular murakkab tuzilgan moddalardir va ko`p hollarda ular saxaridlar (qandlar) nomi bilan yuritiladi. Uglevodlar - uglerod, kislorod va vodoroddan tas ikkil topgan murakkab moddalardir.Sinflanishi va nomlanishi. Uglevodlar uchta guruhga bo`linadi:Monosaxaridlar - glukoza, fruktoza ... (gidrolizga uchramaydi). Disaxaridlar - saxaroza, maltoza... (gidrolizidan ikki molekula monosaxarid hosil bo`ladi).Polisaxaridlar - kraxmal, selluloza... (gidrolizidan n ta molekula monosa-xaridlar hosil bo`luvchi yuqori molekular birikmalar).Glukoza.Fizik xossalari va tabiatda uchrashi. Glukoza (uzum qandi) - C₆KyO₆-z, suvda yaxshi eriydigan, shirin ta'mli, kristall modda. o`simliklarning deyarli barcha organlarida: meva, ildiz, barg, gullari, poyasida uchraydi. Ayniqsa,uzum, shakarqamish qand lavlagi, shirin mevalarda ko`p yig`iladi. Inson qonida 0,1% atrofida glukoza bo`ladi.Tuzilishi. Glukoza molekulasida quyidagi funksional guruhlar aniqlangan:Aldegid -CHO; Spirt -birlamchi -CH₂O H₂ ikkilamchi- >CHOH.Nemis olimi E.Fisher glukozaning kimyoviy xossalarini o`rganib, uning aldegidospirtga to`g`ri keladigan formulasini taklif etganBu aldegidospirtda uglerod zanjiri oltita atomdan tas ikkil topgan, to`g`ri zanjirda aldegid guruhi tutgan, demak, u aldogeksoza. Lekin, glukozaning bunday ochiq zanjirli tuzilishidan tashqari yopiq, halqaJi tuzilishga ega ekanligi aniqlangan.Halqali shaklning vujudga kelishini quyidagicha tushuntirish mumkin. Uglerod zanjiri atomlarning s-bog`ga nisbatan nafaqat cho`zilgan, balki bukilgan bo`lishi ham mumkin. Bunda karbonil guruh >C=O beshiuchi uglerod atomiga yaqinlashishi mumkin, natijada ic ikki molekular ta'sirlashuv yuzaga kelib, biriuchi va beshiuchi uglerod atomi orasida kislorod orqali bog` hosil bo`ladi. Shu yo'l bilan olti a'zoli halqa - glukozaning poluasetal shakli vujudga keladi (poluasetal deb, spirt guruhi bilan birgalikda aldegidyoki keton tutgan birikmalardagi ic ikki o`zaro to`sirlashuv mahsulotlariga aytiladi.Halqali molekulada aldegid guruh yo`q, uning o`rniga biriuchi uglerod atomida hosil bo`lgan -OH guruhni poluasetal gidroksiguruh deb yuritiladi. U spirtlar gidroksiguruhlaridan ko`ra kuchliroq reaksion qobiliyatga ega va oson reaksiyaga kirishadi. Bu guruh halqa tekisligiga nisbatan turli holatlarda bo`lishi mumkin-yuqoridagi formulada bu guruh halqa tekisligmm` ustida juyiashgan, bunday holatdagi shaklni a-shakl deb ataladi. p-shaklda bu guruh halqa tekisligi ustida joylashadi