Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati
Download 0.8 Mb.
|
MOLIYA маъруза матн (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- OTBning nomintaqaviy a’zolari
- Avstraliya
OTBga a’zo davlatlar
OTBning nomintaqaviy a’zolari
YETTBning maqsadi – dyemokratiya va bozor iqtisodi tamoyillariga sodiq Markaziy va SHarqiy Yevropa mamlakatlarida bozorni, xususiy tadbirkorlik faoliyatini yo’naltirilgan ochiq iqtisodga o’tishni qo’llab-quvvatlash. Bank o’z a’zolariga, tuzilmaviy va tarmoq iqtisodni monopoliyadan davlat tasarrufidan chiqarish, xususiylashtirishni ham qo’shib isloh qilish, bu bilan bu mamlakatlarni jahon iqtisodiy hamjamiyatiga uyg’unlaShuviga ko’maklashish. O’zbekiston YETTBga 1992 yilda a’zo bo’lgan. Bugungi kunda bankning 62 ta aksiyadori mavjud, jami kapitali – 19,64 mlrd. yevro, 1 985 000 ta aksiya muomalaga chikarilgan, shtab-kvartirasi Londonda joylashgan. Yevropa tiklanish va tarakkiyet bankining barcha aksiyadorlari kuyidagi jadvalda berilgan: 1 - jadval
XMIning kontinyental miqyosiga Yevropa kengashi (YEI) tomonidan - ishlab chiqilgan TASIS programmasini qo’shish mumkin. TASIS yangi mustaqil davlatlar (sobiq ittifoq respublikalari) uchun, YEI va bu xamkor-mamlakatlar o’trasida o’rtasida o’rnatilgan iqtisodiy va siyosiy aloqalarni har tomonlama rivojlantirishga ko’maklashish, istiqbolda “atlantikadan o’ralgan yaxlit Yevropa” barpo etish uchun tuzilgan “yaxlit Yevropa” haqida genyeral dye Goll Fransiya prizyedyenti va XX asr mashhur Fransuz siyosatdoni orzu qilgan edi. XMI tizimining submintaqaviy miqyosi. Yevropada joylashgan, g’arbiy Yevropadagi YEI tarkibiga kiruvchi mamlakatlarning Moliya va valYuta – kredit jamiyatlaridan iborat. Bu – Yevropa investisiya banki (YEIB) 1958 yilda tuzilgan; Yevropa valYuta xamkorligi fondi (YEVXF), 1973 yilda tuzilgan; Yevropa mintaqaviy rivojlanish fondi (YEMRF), 1975 yilda tuzilgan. Yevropa investisiya banki YEI a’zo mamlakatlari va assosiasiyalashgan davlatlar manfaatli bo’lgan inshoot va ob’yektlar ryekonstrukuiyasiga kredit beradi, bundan tashqari, asosan YEI a’zo mamlakatlarining samarali loyihalarga sanoat ob’yektlarini Moliyalashga oddiy kreditlar, asosan infratuzilmalarni rivojlantirishga assosiasiyalashgan davlatlarning kam samarali loyihalariga imtiyozli kreditlar ajratadi. Kam rivojlangan submintaqaviy xududlarga ko’proq kredit 70% ajratiladi. YEBR assosiasialashgan va YEI rivojlanayotgan mamlakatlariga subsidiya tarzida ko’p tomonlama imtiyozli kredit beradi (opyerasiyalar umumiy xajmining 80%), Shuningdyek imtiyozli qarz ajratadi (opyerasiyalar umumiy xajmini qolgan 20% va YEI rivojlanayotgan a’zo mamlakatlarga rasmiy yordam ikki tomonlama programmasini uyg’unlashtiruvchi hisoblanadi. - YEMRF YEI mamlakatlaridagi mutanosiblikni to’g’rilash bo’yicha tadbirlarni Moliyalaydi. Subsidiya tarzida resurslarni taqsimlash mamlakatlar o’rtasidagi raqobat bilan kyechadi. Bandlik muammosi keskinlashganligi munosabati bilan mablag’lar subsidiya oluvchi muayyan mamlakat bo’yicha ishsizlik o’rtacha olganda Yuqoriroq bo’lgan xududlarga yo’naltiriladi. - mintaqalararo miqyosda XVF tizimining Osiyoda savdo va rivojlanish banki (SRB), Iqtisodiy xamkorlik tashkiloti (IXT) Osiyoda joylashgan, 1964 yilda tuzilgan va xozirgi vaqtda 10 ta musulmon davlatini birlashtirgan. Bular - Turkiya, Eron, Pokiston, Afg’oniston, Kavkaz orti (Ozarbayjon), O’zbekiston, Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston, Turkmaniston. Savdo va rivojlanish banki 1990 yilda tuzilgan bulib, bunga O’zbekiston 1992 yilda a’zo bo’lgan. SRB turli sohalarda IXT turli loyixalarini Moliyalaydi. MDH davlatlari o’rtasidagi aloqani yangi shakli hisoblanuvchi Mintaqalararo Moliya sanoat guruhi (MMSG)ni ham XMI qatoriga kiritish mumkin. MMSG deganda korxonalari va investisiya institutlarining guruhi tuShuniladi. U o’z investisiya faoliyati uchun kapitallarni koorporasiyalab va birlashtirib tuziladi. MMG millatlararo birlashma hisoblanadi, har xil ochiq turdagi AT, O’K, texnopolislarni birlashtiradi. MMG xukumatlararo bitim asosida tuziladi va davlat himoyasi ostida bo’ladi, bu ularni ancha barqaror va mas’ul qiladi. Masalan, “Rossiya-O’zbekiston to’qimachilik xoldingini MMSG deyish mumkin, aksiyadorlar uni ta’sis etuvchilar hisoblanadi. Mintaqaviy miqyosdagi XMI tizmidagi Xalqaro Orolni qutqarish fondi (XOKF) Markaziy Osiyoda joylashgan, 1994 yilda tuzilgan va Markaziy Osiyodagi 5 ta davlat (O’zbekiston, Qozog’iston, Turkmaniston, Qirg’iziston va Tojikiston)ni birlashtirgan. Fond ulkan ekologik xalokatni bartaraf etish va unga oid loyiha hamda programmalarni loyihalaydi. Fond qarorgohi dastlabki 3 yilda Ashhobod (Turkmaniston)da bo’lgan, 1997 yildan Toshkyent (O’zbekiston)da. Fondning pryezidyenti O’zbekiston Respublikasining Pryezidyenti I.A.Karimov. Ko’p tomonlama, ikki tomonlama va bir tomonlama miqyosda XMI tizimida ko’p sonli, ko’p turdagi, ko’pincha boshqa XMIlar bilan uyg’unlashgan xukumatlararo, ko’p xukumatlararo, xukumatga aloqasi bulmagan va aralash bo’lgan turli mamlakatlardagi, asosan submintaqaviy, mintaqaviy, subqit’aviy va qit’aviy XMIlar joylashgan. 4..Korxonalar tashqi iqtisodiy faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish usullari. Tashqi iqtisodiy faoliyatini davlatlarning savdo, iqtisodiyot, texnika, madaniyat, sayyoxlik soxalarida boshka davlatlvr bilan hamkorlikni rivojlantirishdan iborat. Bunday hamkorlikning asosiy xukukiy shakli xalqaro shartnomalar, xususan mazkur soxalarda davlatlar uzaro hamkorligining eng muxim tamoyillari va yo’nalishini belgilovchi kup tomonlama shartnomalardir. MDX katnashchisi bulgan davlatlarining tashqi iqtisodiy faoliyat soxasidagi hamkorligi tugrisida 1992 yil 15 mayda imzoldangan bitim bunga misol bula oladi. Davlat eng kulay tartibdan tashkari boshkacha imtiyozli tartib urnatish mumkin. Uzbekiston uz tashqi iqtisodiy stratyegiyasini amalga oshirish uchun ana Shu shakldan unumli foydalanmokda. Dunyodagi eng katta mamlakatlar bilan tovarlar va xizmatlar eksportini yengillashtiruvchi, chyet el investisiyalarni jalb kilishga yordam beruvchi shartnomalar imzolandi. Misol uchun: 1992 yil oktyabrida Amyerika chyet ellarga xususiy investisiya beruvchi koorporasiyasi (OPIK) bilan investisiyalarga kumaklashish xakida bitim imzolandi, bu bitim Amyerika kompaniyalarini Uzbekiston sarmoya sarflarida notijorat tavvakalchiligi buyicha kafolatlar bilan ta’minlanishi kerak. 1993 yil noyabrida Uzbekiston Respublikasi bilan AKSH urtasidagi savdo munosabatlari xakida imzolangan xukumatlararo Bitim tomonlarning bir-biriga eng kulay sharoit yaratishlarini kuzda tutadi. 1994 yilda Vashingtonda Uzbekiston Respublikasining xukumat dyelyegasiyasi sarmoyalarni rag’batlantirish va uzaro ximoya kilish tugrisida bitim imzolandi.1995 yil 20 iYunda Vashingtonda Uzbekiston va AKSH xukumatlararo xujjat –xar ikkala davlat xududida fukorolarning erkin xarakat kilishlari tugrisida myemorandum imzolandi. Respublikadagi ikkita katta loyixani: Zarafshonda “NYUMONT MAYNING” kompaniyasi tomonidan tarkibida oltin bulgan ma’dan konini ishlash va Toshkyentda “INTYERNYEYSHNL TYELSYET” kompaniyasi, “Kamalak Tv” qo’shma korxonasi bilan birgalikda kabyelli tyelyevidyeniye shoxobchalarini tuzish va boshkarish loyixalarini sugurta qiluvchi chyet ellardagi xususiy investisiyalarni ximoya kilish korporasiyasi (OPIK) Uzbekistonda Amyerika kompaniyalari faoliyatini kullab-kuvvatlashda faol madad kursatmokda. Amyerika kompaiyalari tomonidan takliflarning asosiy kismi ma’dan resurslari, yokilgi kazib chiqarish,yirik loyixalarga bank kreditlari berish, respublikaga turli uskunalar yetkazib berish. Uzbekiston Respublikasi xukumati ishtirokida tuzilgan ikki tomonlama komissiyalar va kumitalar. Respublika xukumati ana Shunday muassasalardan bir kanchasi bilan. Yevropa mamlakatlari bilan: Gyermaniya, SHvyesariya, BuYuk Britaniya, Finlyandiya, Fransiya, Polsha mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy hamkorlik buyicha idoralararo kengash. Bundan tashkari Koryeya, Xitoy, YAponiya, Misr, Eron, Xindiston, Pokiston mamlakatlari bilan savdo, ilmiy texnikaviy hamkorlik tugrisida xukumatlararo komissiyalari tuzilgan. AKSH bilan Uzbekiston savdo palatasi tuzilgan. YAna Yuir mamlakat bu Koryeya respublikasi bulib, mamlakatimimz va Koryeya urtasida 16 ta davlatlararo va xukumatlararo xujjatlar imzolandi. Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki Uzbekiton Respublikasi uchun Koryeya respublikasining eng yirik banklari: "Koryeya Ekschyeyndj Bank", "Xoniya Bank", "Koryeya Eksyembanki", "Koryeya tijorat banki", "Koryeya Fyerst Banki" bilan birgalikda "DEU Korporyeyshyen" kompaniyasining uzbekistonlik shyeriklar bilan qo’shma korxonalari kontraktlari xizmat kursatilmokda. Uzbekiton Respublikasida 6 koryeys kompaniyasi "DEU Korporyeyshyen", "Samsung Korporyeyshyen ", "Kabul Tekstaylz", " DEU Xyevi Indastriz", "DEU Tyelyekom Ltd" vakolatxonalari joylashgan. Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligida tashqi iqtisodiy faoliyat katnashchilari sifatida 45 ta qo’shma Uzbekiton-Koryeya korxonalari ruyxatga olingan bulib, ular faoliyati kuyidagilardir:
kishlok xo’jalik maxsulotlari yetishtirish xalq istye’moli mollari ishlab chiqarish radioelyektron maxsulot ishlab chiqarish yengil avtomabillar va ularning butlovchi kismlarini sotish Eng yirik Uzbekiton -Koryeya qo’shma korxonalardan eng yiriklaridan biri "UzDEU avto"va "UzDEU elyektroniks" korxonalardir. "UzDEU avto" korxonasi 1998 yilgi Rejasi 80 ming dona yengil avtomabillar , bu yil esa bu kursatgich 100 ming ta yengil ("Neksiya","Tiko","Damas") rusumli avtomabillarni ishlab chiqarish. Gyermaniya mamlakati bilan ham bir kator yirik loyixalar imzolangan.Mamlakatlar urtasida tovar oboroti kupayishi bilan bir paytda Gyermaniyaning Uzbekitonga Moliyaviy yordami oshib bormokda.(1993 yilga nisbatan 1998 yilda 5baravar oshdi). Tijorat bilan bir katorda banklar va kredit-Moliya muassasalarning davlat-xususiy birlashmasi(AKA). Gyermaniya kredit-Moliya jamiyati-KFV banki, gyermaniyalik tadbirkorlarni respublikamizga investisiyalarni va yangi texnologiyalarni jalb kilishga da’vat etayotgan DYEG investisiya jamiyati ham Moliyaviy rag’batlantirish Yuzasidan katta ish olib bormokdalar. Umuman Gyermaniya tomonidan "Gyermyes" sugurta jamiyati kafolati ostida umumiy mikdori 1mlrd. nyemis markasidan kuprok bulgan KFV va AKA kredit liniyalari ochildi. Bu yo’nalishda K.Adyenauer fondi faol ish olib bormokda. U Toshkyentda uz akolatxonasini ochgan.xozirgi vaktda mashxur Ebert fondi ham Uzbekitonda uz vakolatxonasini ochish taraddudida. 5..Xorijiy investisiyalarni jalb etishda xalqaro fondlar, roli va ahamiyati. Uzbekiston Respublikasi turli xalqaro tashqilotlar faoliyatda faol katnashmasa, jahon xujaligi intyegrasiyasiga qo’shilishini tasavvur etish ham mumkin emas. Ular bilan hamkorlik utish davri muammolarining xal etishni va ijtimoiy yo’naltirilgan bozor xujaligini shakllantirishni yengillashtiradi.bu narsa kreditlar olishda, bevosita investisiyalarnijalb kilishda ,maxsulotni jahon bozoriga chiqarishda katta yordam beradi. Bu tashqilotlardan biri BMT dir. BMT turli muassasalari doirasida jahon tarakiyoti muammolarini xal etishda noyob jamoa tajribasi tuplangan,turli ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy yo’nalishlardagi mamlakatlar tajribasini taxlil kilishga asoslangan uzaro yordam kursatishning samarali vositalari ishlab chiqilgan.Uzbekitonda amalga oshirilayotgan BMT loyixalari iqtisodiyot, bilim,soglikni saklash, madaniyat, fansoxalarini kamrab oladi. Bu loyixalar orasida –vazirliklar va idoralarga maslaxat yordami kursatish, kichiq va urtacha biznyesni kullab-kuvvatlash, buxtarlyek hisob-kitobi va auditning xalqaro andozalarini va xokozalarni ishlab chiqib, joriy etishda kumaklashishi, chyet ellarga tanishtirish va ukish maqsadida safarlar uYushtirish singari tadbirlar bor. 1996yil apryelida Parijdagi YUNYESKO karorgoxida Amir Tyemur Yubilyeyining bayram kilinishi Uzbekiton tarixida katta vokyea buldi. YUNYESKO bosh diryektori F.Mayor bilan uchraShuv Uzbekitonning mazkur nufuzli tashqilot bilan hamkorligi uchun tamomila yangi asos yaratdi. Toshkyentda YUNYESKO vakolatxonasini ochish xakida bitim imzolandi. Yevropa ittifoqi (YEI) bilan hamkorlik . §oyat katta tabiiy ma’dan-xomashyo va intelektual imkoniyatga ega bulgan Uzbekiton endilikda YEI ga a’zo bulgan kupgina mamlakatlarning muxim iqtisodiy va savdo shyeriklaridan biridir. Markaziy Osiyoning kok urtasida joylashgan Uzbekiton umumYevropa jarayoning faol katnashchisi bulib koldi. NATO ning "Tinchlik Yulida shyeriklik" dasturi mamlakatimiz ishtiroki kengayib bormokda. Xozirgi dunyoda Markaziy Osiyo iqtisodiy va siyosiy ahamiyatining ortib borayotganligi bizga savdo-iqtisodiy, siyosiy va madaniy aloqalarimiz porlok istikboliga ishonch bilan karash imkonini beribgina kolmay, balki Uzbekiton bilan YEI urtasida stratyegik shyeriklik munosabatlarini urnatish imkoniyatini ham yaratdi. Uzbekitonda xalq turmushining munosib sharoitlarini ta’minlovchi erkin bozor iqtisodiyotiga ega bulgan dyemokratik ochiq davlatni shakllantirish va karor toptirishda YEI va Yevropa mamlakatlari katta yordam kursatmokda. Xususiy soxani va tadbirkorlikni mustaxkamlash, kichiq va urta biznyesni rivojlantirish, biz uchun yangi bulgan mulkdorlar sinfini karor topdirish, xayotimizgazamonaviy mye’yorlar va andozalarni joriy etish uchun kursatilayotgan yordam goyatta boydir. Bu jixatdan respublika TASIS dasturiga binoan YEI dan olayotgan yordam byebaxodir.buYuk Ipak Yuli utgan Yevropa bilan Markaziy Osiyo urtasidagi transport Yulagini kayta taksimlash va rivojlantirishga loyixasi-TRASYEKA goyat katta ahamiyat kasb etmokda. Uzaro hamkorlik Uzbekiton uchun Yevropada, Yevropa uchun ochishi mumkin.bu hamjixatlikdan maqsad bitta-Yevropa va Osiyoda barkarorlik va xavsizlikni mustaxkamlash, erkin bozor munasabatlarini kengaytirish, dyemokratik kadriyatlarni rivojlantirish va mustaxkamlash ,uz fukorolariga munosib turmush sharoitlarini yaratish.
Bu ikki yirik xalqaro Moliya tashqilotlari bilan Uzbekistonning hamkorligi tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish nuktai nazaridan nixoyatda muxim ahamiyatga ega. 1992 yil syentyabridan beri Uzbekiston Respublikasi Xalqaro ValYuta Fondining tula xukukli a’zosidir.Uzbekiston Respublikasi Oliy kengashining 1992 yil 2 iYuldagi 622-12-sonli karori bilan "Uzbekiston Respublikasining Xalqaro valYuta fondiga, Xalqaro ryekonstruksiya va rivojlanish bankiga, Xalqaro tarakiyet uYushmasiga, Xalqaro Moliya korporasiyasiga, Investisiyalar kafolatining kup tomonlama agentligiga a’zoligi tugrisida " gi Konuni amalga kiritildi. Vazirlar Maxkamasining 1992 yil 2 syentyabrdagi 404-sonli karori va Vazirlar Maxkamasining 1993yil 27 martdagi 93-f sonli farmoyishiga binoan XFV zaxiralariga a’zolik badallari: valYuta kismiga 46.816.000 SDR (1 SDR=1, 5 AKSH dollari). Bir kunlik foizsiz karz opyerasiyasi orkali; rubl kismiga -Uzbekiston Respublikasi Markaziy bankidagi XFV hisob varag’iga 152.684.000 SDR tulanib, u foizsiz vyeksyelga ayirboshlandi. Uzbekiston xukumati tizimli kayta kurilishlari mablag bilan ta’minlash (STF) mexanizmi buyicha bitmga ishora imzo chekdi, 1995 yil 25 yanvarda XVF diryektorlar kengashi 1995 yilda Uzbekiston tizimi va makroiqtisodiy siїsati soxasidagi tadbirlarni kullab-kuvvatlash uchun STF dasturini ma’kulladi.1995 yil 30 yanvarda MFSP ning dastlabki transhi hisobidan 72.184.196 AKSH dollari mikdoridagi mablag xarid kilindi. Karz 4,5 yildan kyeyin uzilishi mumkin va xar bir xariddan kyeyin 10 utgach tugallanadi, foiz stavkasi suzuvchan. Shu tarzda 1996-1997 yillardagi respublikani makroiqtisodiy barkarorlashtirish dasturi XVF tomonidan salkam 259 mln. AKSH dollari mikdorida madad oldi. Bu mablaglar valYutani tartibga solish mexanizmi orkali milliy valYutani kullab-kuvvatlashga sarflandi. Jahon banki tashqilotlari -Xalqaro ryekonstruksiya va rivojlanish banki (XRRB) va Xalqaro rivojlanish uYushmasi (XRU) bilan hamkorlik katta ahamiyatga ega. Ularni bitta markaziy masala: rivojlanayetgan mamlakatlarda myexnat unumdorligini oshirish va xalqaro turmush sharoitini yaxshilash Yuli bilan ularda ijtimoiy-iqtisodiy tarakiyetga yerdam berish vazifasini birlashtirdi. Butun dunyedagi xususiy investorlar bilan yakindan hamkorlik qiluvchi va rivojlanayetgan mamlakatlarning tijorat korxonalariga mablag ajratuvchi xalqaro Moliya korporasiyasi (XMK), Shuningdyek notijorat tavakkalchilikka karshi kapital mablagni sugurta kilish Yuli bilan rivojlanayetgan mamlakatlarga bevosita chyet el investisiyalarini jalb kilish maqsadida tuzilgan Investisiyalarini kafolatlash xalqaro agentligi (IKXA) ham ana Shu maqsadni kuzlaydi. XRRB, XMK, IKXA va XRU birgalashib Jahon banki Guruxini tashqil kiladi. Ana Shu 4 tashqilotdan eng kattasi va eskisi 1945 yilda tuzilgan XRRB dir. XRRB resurslarining katta kismini Yevropa, YAponiya, va AKSH sarmoya bozorlaridan urtacha va uzok muddatli karz olish hisobidan jalb kiladi. XRRB Yuli bilan Uzbekistonga, xususan, syelyeksiya tadbirlari vositasida paxta yetishtirish usullarini zamonaviylashtirib, uning jahon bozoriga chiqishiga kumaklashishi va unumdorlikni oshirish uchun baza yaratish maqsadida 66 mln. dollar berilyapti. Bundan tashkari muassasalarni islok kilishni davom ettirish uchun 120 mln. dollar ajratish muljalangan. Xalqaro Moliya korparasiyasi (XMK) ning loyixalari Uzbekistonda XMK ning loyixalari amalga oshirishdagi roli asosan loyixadan oldingi tadkikotlarni utkazishdan, texnik-iqtisodiy asoslarni tayyerlashda katnashishidan va chyet ellik shyeriklarni jalb kilishdan iborat. XMK Uzbekistonda kuyidagi loyixalarniamalga oshirishda ishtirok etmokda: 1."Omontov goldfildz" oltin konlarini urganish va kazib olish loyixasi. Ustav fondi 133 mln. AKSH dollari . gyeologiya davlat kumitasi-28,5% , NGKM-28,5%, Britaniyaning "YAopro" kompaniyasi-35,0%, XMK-8,0%. 2. Myeybank (35%), Uzmilliybank(35%), XMK(15%) va YETTB(15%) bilan birgalikda ustav fondi 4 mln.AKSH dollari bulgan lizing kompaniyasini tuzish loyixasi. Bundan tashkari korporasiyasi lizing kompaniyasiga 5 mln. AKSH dollari mikdorida kredit ajratdi. 3. gollandiyaning ABN-AMRO bapni (51%), Uzmilliy bank (29), XMK(10), YETTB(10) bilan birgalikda ustav fondi 10 mln. AKSH dollari bulgan qo’shma tijorat bankini tuzish loyixasi. 4."Omontov goldfiz " AJ tarkibida Britaniyaning "AySiAy Eksplouzivs" kompaniyasi ishtirokida portlovchi moddalar ishlab chiqarish qo’shma korxonasi loyixasida katnashishga XMK ni jalb kilish Rejalashtirmokda. Bundan tashkari XMK ning kimmatli kogozlar bozorini boshkarish buyicha qo’shma korxonalar va kompaniyalar va kurilish matyeriallari va urov matyeriallari ishlab chiqaruvchi qo’shma korxonalar loyixalarida ishtirok etish imkoniyatlari kidirmokdalar. IKXA- Jahon banki xuzurida 1988 yildagina tuzilgan eng yangi tuzilmadir. Uning asosiy vazifasi-notijorat tavakkalchilikdan kelib chiqish mumkin bulgan zararlarda investorlarga beriladigan kafolat hisobiga, Shuningdyek, sarmoya okimini yo’naltiruvchi va rag’batlantiruvchi kulay investisiya muxitini va axborot bazasini yaratishda kumaklaShuvchi a’zo mamlakatlardga maslaxat xizmati kursatish Yuli bilan rivojlanayetgan mamlakatlar iqtisodiyetini mustaxkamlash maqsadida investisiyalar okimiga yerdam berishdir. Uzbekiston tashqi iqtisodiy stratyegiyasini amalga oshirishda Yevropa ta’mirlash va tarakkiyet banki (YETTB) muxim rol uynaydi. Uning asosiy vazifalaridan bozor iqtisodiyetiga utmokchi moyil davlatlarga, xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishda, bundan tashkari, monopoliyani va markazlashtirishni bartaraf etishda yakindan yerdam beradi. YETTB ning Uzbekistondagi faoliyati: Xozirgi vaktda Uzbekistonda amalga oshirilayetgan umumiy kiymati 536 mln. AKSH dollariga tyeng 9 ta loyixada YETTB ishtirokining ulushi 253,1 mln. AKSH dollarini tashqil kiladi. YAna 1116,5 mln. AKSH dollari sarflanadigan 10 ta loyixa kurib chiqilmokda. YETTB kreditlari asosida kuyidagi mamlakatlardan investisiyalar jalb kilingan xolda ishlab chiqarish faoliyati bilanShugullanuvchi dastlabki qo’shma korxonalar tuzilgan: AKSH-"NYumont mayning " (oltin kazib olish) Gyermaniya-"Salamandyer" (poyafzal ishlab chiqarish ) Gyermaniya-"Syenasko" (kishlok xo’jalik uskunalari ishlab chiqarish ) YAponiya-" Marubyeni" (pilla chiqimlarini kayta ishlash) Kanada-"Varta Indastriz Korporyeyshn" (chorvachilik uchun ozuka) Gollandiya-"ABN-AMRO- Uzbekiston Milliy banki" Malayziya -"Uzbeklizing Intyernyeshnl" (qo’shma lizing kompaniyasi) 1995 yilda YETTB savdoga yerdam dasturi doirasida Tashqi iqtisodiy Milliy bank bilan mamlakatimiz banklarining maxsus tanlangan guruxi uchun ta’sis etilgan 39 mln. EKYU mikdorida uzining dastlabki bitimini imzoladi. Xalqaro tajiriba Shuni kursatdiki, Moliya bilan ta’minlashning lizing shakllari tuzilishi xususiy soxaga juda katta foyda kyeltirib, makbul shartlar asosida uskunalar va xizmatlar xarid kilish imkonini beradi. YETTB Uzbekistondagi dastlabki lizing kompaniyasi "Uzbek lizing Intyernyeyshnl AJ" tizimida ishtirok etdi. YETTB dastlabki sarflangan sarmoyasi komaniya aksionyerlik sarmoyasini 15% ni tashqil kiladi, bu kompaniyaning muassislari Xalqaro Moliya korporasiyasi, Malayziya MAT banki, Uzbekiston tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy bankidir. Bulardan tashkari Respublikamiz mustakil bulgach, "Osiyo Rivojlanish Banki" a’zosi buldi. Bu bank Osiyo va Tinch okyean mintakalarida iqtisodiy va ijtimoiy tarakkiyotga kumaklashish maqsadida tuzilgan. ORB kichiq va kamrok rivojlangan mamlakatlarning muommolariga aloxida e’tiborni karatib, mintakaning uygun iqtisodiy usishiga yordam beruvchi mintakaviy, kichiq, mintakaviy va milliy loyixalar va dasturlarni ustivor kuyadi. Uzbekistonning Jahon savdo tashqiloti (JST- GATT) bilan hamkorligi rvojlanmokda. Bu tashqilot 1947 yildan ishlab kyelayotgan tariflar va savdo xakidagi Bosh bitim bazasida tuzilgan.GATT ga xalqaro savdoning kup asrlik tarixida vujudga kyelgan 3-ta koida asos kilib olingan:
GATT katnashchisi bulgan barcha mamlaktlar bir-birlariga nisbatan eksport va importni tartibga solishda bir xil tadbirlarni kuradi, bir yoki bir nyecha mamlakatning boshkalarga nisbatan kamsitilishiga Yul kuymaydi. Barcha mamlakatlar uzlarining nisbiy ustunliklaridan tularok foydalanish uchun Yul ochish va xalqaro okilona myexnat taksimotiga erishish maqsadida bojxona bojlarini kamaytirishga intiladi. GATT katnashchisi bulgan mamlakatlar uz bozorlarini ximoya kilishning eng kulay shaklidan- import kvotalaridan voz kyechadilar. Xozir bu bitimga 100 dan ortik mamlakat imzo chekkan AKSH da bojxona bojlarining kamaytirilganligi uning samarador ekanligi xakida muloxaza Yuritish imkonini beradi. Shunday kilib, xozirgi kunda mustakil respublikamizning dunyoning yirik Moliya tashqilotlari, xalqaro fondlari bilan aloqasi kuchayib bormokda. Bu esa uz navbatida Uzbekiston uchun jahon bozoriga chiqish, jahon standartlariga mos tovarlarni ishlab chiqarish. Respublikada iqtisodiy, ijtimoiy farovonlik yanada rivojlanib, respublikamiz katta Yutuklarga erishmokda. қамраб олади 1 Афсуски, Ўрта Осиёдаги вазият баъзи бир объектив ва субъектив сабабларга кўра тегишли мутахассислар томонидан етарли даражада тадқиқ этилмаганлиги ва мавжуд манбалар устида ишлашнинг жуда мураккаблиги муносабати билан масаланинг бу жиҳатларига ўз Ватанимиз мисолида тўхталиб ўтишга имконимиз йўқ. Қўлланманинг кейинги нашрларида бунга барҳам беришга ҳаракат қиламиз ва уни тегишли ишончли материаллар билан бойитиб, тўлдирамиз. 2 Бу палата Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2002 йил 21 июндаги Фармони билан ташкил этилган. 3 Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Республика Пул-кредит сиёсати комиссияси таркиби тўғрисида» 1996 йил №УП-1492 – сонли Фармони. 4 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1998 йил 19 ноябрдаги №УП-2114–сонли Фармони. 5 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2002 йил 15 ноябрдаги 393-сонли қарори. 6 Ўзбекистон Республикасининг «Давлат солиқ хизмати тўғрисида»ги қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Ахборотномаси, 1997 й., №9. 7 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2000 йил 5 майдаги 180-сонли қарори билан тасдиқланган 8 Ҳукуматнинг «Давлат солиқ хизмати органлари фаолиятини ташкил этишни такомиллаштириш тўғрисида» 2000 йил 13 мартдаги 87-сонли қарори билан тузилган. Ушбу орган тўғрисидаги Низом Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан 2000 йил 5 майдаги 180-сонли қарор билан тасдиқланган. 9 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1996 йил 26 мартдаги №УП-1414-сонли фармони билан тузилган. 10 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Аудиторлик фаолиятини такомиллаштириш ва аудиторлик текширувлари ролини ошириш тўғрисида» 2000 йил 22 сентябрдаги 365-сонли қарори. 11 Қаранг: Дъяченко В.П. Вопросы теории финансов. – М.: Финансы, 1957. с.68-69. 12 Maqsadli bozorlar deyilganda XYUS mо‘ljallayotgan bozorlar nazarda tutiladi. Ana shunday bozorlarni aniqlab olmoq uchun, eng avvalo, u sotuvchi bozori yoki sotib oluvchi bozorining umumiy bahosini hisobga olishi kerak. Sotuvchining bozorida sotuvchi (mahsulotni ishlab chiqaruvchi) ustuvor о‘ringa ega bо‘ladi va u realizatsiya qilinadigan tovarlarning bahosini amalda belgilaydi. Xaridor bozorida esa ustuvor о‘rin sotib oluvchiga tegishli bо‘ladi. XYUS bunday sharoitda iste’molchi talablarining qattiq sharoitlarida faoliyat kо‘rsatadi. 13 Ўзбекистон Республикасининг «Бюджет тизими тўғрисида» ги қонуни. Ўзбекистон Республикаси Моливий қонунлари. -Т.: Адолат, 2001. -8 б. 14 Афсуски, бундай характердаги давлат кредитлари ҳамон бизнинг мамлакатимизда айтишга арзигулик даражада таркиб топмаган. Download 0.8 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|