Muhandislik geologik tadqiqotlar
MUHANDISLIK - GEOLOGIK QIDIRUV ISHLARIDA
Download 6.17 Mb. Pdf ko'rish
|
-qullanma
- Bu sahifa navigatsiya:
- Seysmik usullar
- Elektrorazvedka
|
25. MUHANDISLIK - GEOLOGIK QIDIRUV ISHLARIDA
QO’LLANILADIGAN GEOFIZIKAVIY TEKSHIRISH USULLARI. ELEKTRORAZVEDKA. SEYSMORAZVEDKA. MAGNITORAZVEDKA. RADIOAKTIV USULLAR Tadqiqotlarni geofizik usullari odatda razvedka ishlariga yo’ldosh bo’ladi va ba’zi xollarda shurflash va burg’ulash ishlarini xajmini keskin kamaytirish imkonini beradi. Ko’p xollarda ular boshqa tadqiqotlar bilan parallel qo’llaniladi. Ularni yordamida jinslarni va yer osti suvlarini fizik va ximik xususiyatlarini, yotish sharoitlarini, yer osti suvlarini xarakatlarini, fizik - geologik va muxandislik - geologik xodisalar va jarayonlarni o’rganish mumkin. Injener-geofizik tadqiqotlar amaliyotida asosiy o’rinni elektrometriya va seysmometriya egallaydi. Seysmik usullar tabiiy sabablardan yoki maxsus o’tkaziladigan portlash- lardan hosil bo’ladigan seysmik tebranishlarni tarqalish tezligini farqlanishiga asoslangan. Oxirgi vaqtlarda injener-geologik ishlarda bir kanalli mikroseysmik qurilmalar ishlatilmoqda. Ularni yordamida qoplamalar ostidagi qoyali jinslarni yotish chuqurligini belgilash, daryo vodiylari tubini aniqlash karst bo’shliqlari, grunt suvlari satxi, doimiy muzliklardagi erigan jinslar qalinligini aniqlash mumkin. Murakkab geologik tuzilishiga ega bo’lgan sharoitda seysmometriya usul- lari yaxshi natija bermaydi. Elektrorazvedka tog’ jinslari massivida sun’iy hosil qilinadigan elektr maydonlarini o’rganadi. Har bir jins, shu jumladan quruq va suvga to’yinganlari ham, o’z solishtirma elektrorazvedka ma’lumotlari shunchalik aniq bo’ladi. Injener-geologik tadqiqotlarda eng ko’p qo’llaniladiganlari elektrprofil- lash va vertikal elektr zondlashdir (VEZ). Elektroprofillashda o’rganilayotgan uchastkada gruntda qator profillar (yo’nalishlar) o’tkaziladi va ularni har birida jinslarni qarshiligi elektrodlar orasidagi masofani o’zgartirmas ko’chirib o’lchanadi. Bu uchastkada solishtirma qarshilikni belgilangan huqurlikda 189 o’zgarishini ko’rsatadi, o’zgarish jumladan karet bo’shliqlarining mavjudligi bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Vertikal elektr zondrlash (VEZ) tub jinslarni yotish chuqurligini va yer osti suvlari satxini, daryo vodiylari tubini aniqlash, xar xil litologik tarkibdagi jinslarni ajratish (shu jumladan suv o’tkazadigan va suv to’suvchi qatlamlarni) va x.k. larga imkon beradi. Bu usulni mazmuni shundaki, ta’minlovchi elektrodlar A va B orasidagi masofani oshirgan sari tok chiziqlari chuqurlikga kirib boradi. Elektr zondirlashni chuqurligi A va B nuqtalar orasidagi masofaga bog’liq va o’rtacha AB/2 ni tashkil etadi. Ta’minlovchi elektrodlar A va B orasidagi tok kuchini J qabul elektrodlari M va N orasidagi potentsial ayirmasi o’lchab, jinslarni elektr qarshiligi qiymatini topish mumkin. Bu ma’lumotlar bo’yicha geologik kesim tuzish mumkin. Bu ma’lumotlar bo’yicha geoogik kesim tuzish mumkin. Geofizikaviy ishlar natijalari shu rayonda qazilgan shurf yoki burg’ u quduq bilan taqqoslab ko’rilib, ular bergan ma’lumotlarning to’g’riligiga ishonch hosil kilinadi. Bu esa muhandislik – geologik ishlarni arzonlashtiradi va katta iqtisod kilishga imkon beradi. |
