Muhandislik geologik tadqiqotlar

ν
orqali belgilasak,
ν
= K
f
J
bo’ladi. 
Demak, Darsi qonuniga kura, tog’ jinslaridagi suvning filtrlanishi yoki 
harakat tezligi 
ν 
bosim gradienti yoki oqim qiyaligi J ga to’g’ri proporsional. 
Agar
J=
l
Н

q1
deb qabul qilinsa, unda ν = K*J tenglama ν = K
f
ko’rinishni
oladi, ya’ni bosim gradienti J=
l
Н

q1 bo’lganda fil’trlanish koeffitsienti son 
jihatidan fil’trlanish tezligiga tenglashadi. Darsi qonuni yer osti suvlari 
dinamikasining asosiy qonunidir. Amaliy ishlarda bu qonun g’ovakli suvga
to’yingan jinslar, mayda darzlari bo’lgan darz ketgan jinslar shuningdek, darzlari 
mayda parchalangan materiallar bilan to’lgan darzli jinslarda aniq natijalarni 
beradi. Fil’trlanishning chiziqli qonuniyati suvning tezligi 0,5 sm/sek (400 m/sut) 
dan oshganda chetga og’ishi kuzatiladi. Chunki tezlik bundan oshganda oqimning
turbulent, ya’ni girdobli harakati kuzatiladi. Suv oqimining turbulent harakati yirik 
g’ovaklarda, ayniksa karstli bo’shliqlarda uchraydi. 
Fil’trlanishning chiziqli qonuniyati suv olinadigan inshootlar oldida, sun’iy 
ravishda katta nishoblik va katta tezlik hosil kilinadigan joylardagi oqimlarda 
uchraydi.
Turbulent oqimi Shezi - Krasnopol’skiy formulasi buyicha aniqlanadi; 
Q=K*F
j
ν =K
(16.3) 
Bu yerda; K- Darsi formulasidagi yuza fil’trlanish koeffitsientiga 
o’xshash qiymatdir, formuladagi ko’ndalang kesim yuza F, fil’trlanib o’tayotgan 

---

138 
butun oqimning yuzasidir, shu sababli fil’trlanish tezligi ν - ham suv oqimining 
o’rtacha haqiqiy tezligi U dan farq qiladi.
Haqiqiy tezlik (U)– nF yuzali g’ovaklikdagi suvning tezligi bo’lib, bu 
yerda n – suv sig’imli jinsning g’ovakligidir. Haqiqiy tezlik U:
Uq
n
V
n F
Q

(16.4) 
Uning o’rtacha qiymati har doim fil’trlanish tezligidan katta bo’ladi. 
Oqimning haqiqiy tezligi, kerakli uchastkada tajriba yo’li bilan 
aniqlanadi. Tajribada uchun qazilgan burg’ qudug’i yoki shurfdagi yer ostidagi 
suvga turg’un indikator (rang) tushiriladi va suvning harakat yo’nalishi bo’yicha 
bir necha metr uzoqlikda kovlangan kuzatish quduqda rangning sizib kelish vaqti 
aniqlanadi. Rangni oqib kelishi uchun ketgan vaqt, quduqlar orasidagi masofa 
aniqlanib, suv oqimining haqiqiy fil’trlanish tezligini aniqlash mumkin. Yer osti 
suvlarining harakati turli tabiiy sharoitlarda: fil’trlanish xossalari bo’lgan suv 
shimuvchi muhitlarda, suvli qatlamlar havzalarini yotishi va ularni ta’minlashi,
bo’shalishi xususiyatlari bilan bog’liq holda, turli oraliqli ko’rsatgichlarda bo’ladi.
Qurilishda amaliy masalalarni yechishda (xandaklarga suvni oqib kelishi, 
suv sarfi, fil’trlanish) yer osti suvlarini tabiiy sharoitlarda tarqalishini hisobga 
olish lozim. Hisoblashlardagi fil’trlanish koeffitsienti tog’ jinsining o’zidan suv 
o’tqazish qobiliyatini ko’rsatadi. Fil’trlanish koeffitsienti turli jinslarda turli 
kattaliklarda bo’ladi.
Ba’zi bir tog’ jinslari uchun fil’trlanish koeffitsientlari 16.1 - jadvalda 
ko’rsatilgan.