Muqaddima

GIPOTERMIYA VA GIPERTERMIY A 
Odam organizmi qisqa vaqt davomida o
‘
ta yuqori va juda sovuq haroratda ham o`z 
faoliyatini saqlab qoladi. Ammo favquloddagi harorat ta‘siri uzoq davom etsa, tana 
harorati pasayib yoki ko
‘
tarilib ketadi va gipo- va giper- termiya holatlari rivojlanadi.. 
Tana harorati 35°S gacha pastga tushsa gipotermiya to
‘
g‘risida gap yuritish mumkin. Bu 
holat sovuq suvda tez rivojlanadi. Sovuq ta‘sirida awal simpatik nerv tizimi qo
‘
zg
‘
aladi, 

---

230 
teri tomirlari torayib, issiqlik hosil bolishi ortadi. Ammo vaqt o'tishi bilan tana harorati 
baribir pasaya boradi. Tana haroratining pasayishi moddalar almashinuvini keskin 
susaytirib yuboradi Bu jarayonni ta'mmlovchi boshqa faoliyatlar ham nafas olish, qon 
aylanishi, ajratish va boshqalar ancha sekinlashadi. MNT faoliyati keo‗zgaradi: nerv 
mar- kazlarining qo
‘
zgaluvchanligi susayadi, reflekslar sustlashadi, sezgilar yo
‘
qoladi. 
Kuzatiladigan o'zgarishlar gipotermiya darajasiga bog‗liq. Odam tanasining ichki 
harorati 35°S ga tushsa, uning hatti-harakatlari buziladi. 31°S da hushdan ketadi, 2‘—
25°S da yurak avtomotiyasi buzilib halok bo`ladi. 
Sun‘iy gipotermiyadan (tana haroratini 2‘—28°S gacha pasaytirishdan) jarrohlikda 
foydalaniladi. Bunda modda almashinuvining sekinlashishi va a‘zolarning kislorodga 
ehtiyoji keskin kamayishi yurakni to
‘
xtatib, unda operatsiya qihsh imkonini beradi, 
Oddiy sharoitda 3—5 daqiqa qonsizlikni kechira olgan bosh miya hujayralari, 
gipotermiya holatida qon aylanishi 15—20 daqiqa to
‘
xtasa ham o
£
z faoliyatini tola 
tiklaydi. 
Sovuq juda qattiq bo`lmasa, odam organizmiga qisqa vaqt ta‘sir qilsa, tana ichki 
harorati o'zgarmaydi. Ammo bu sharoitda shamollash. hodisalari ko
‘
payadi, surunkali 
yalligManishlar zo'riqadi. Buning oldini olish uchun ob-havoga qarab kiyinish va 
chiniqish kerak. 
Tana haroratining 37°S dan oshib ketishi gipertermiya deyiladi. Bu holat issiqlik uzoq 
vaqt ta‘sir qilganda rivojlanadi. Havoning namligi, qalin, havo o
‘
tkazmaydigan kiyim, 
issiq joyda og
‘
ir jismoniy ish qilish, oqsilga juda boy ovqat iste‘mol qilish gipertermiya 
rivojlanishini tezlashtiradi. Tana haroratining ‗0—‘1°S gacha ko
‘
tarilib ketishiga ohb 
keladigan keskin gipertermiya issiq urishi deyiladi. Agar quyosh nurlari bevosita boshga 
ta‘sir qilsa, u oftob urishi deyiladi. 
Bir-biridan deyarli farq qilmaydigan bu hodisalarda gipotalarnik termoregulyator 
markaz faoliyati buzilib, suv- tuz muvozanati yo'qoladi. Qattiq terlash natijasida 
organizm ko‘p miqdorda suv va tuz yo
‘
qotadi, qon qujailib aylanishi qiyinlashadi, 
arterial qon bosimi juda tushib ketadi 
Issiq urishining oldini olish uchun yoz faslida havo nisbatan salqin vaqtda (erta 
tongda va kechga yaqin) ishlash, kundalik ovqatning ko
‘
p qismini shu vaqtlarda iste‘mol 
qihsh, yengil hazm bo`ladigan taomlar tayyorlash va yetarli miqdorda suv va tuz qabul 
qilish maqsadga muvofiq bo`ladi. 
Gipertermiyadan isitmani ajratish kerak Isitma tashqi harorat o
‘
zgarmaganda 
issiqlikni idora etadigan mexanizmlar shikastlanishi natijasida yuzaga chiqadi. Bu holat 
ko'proq yuqumli kasallik paydo qiluvchi mikroblar toksinining (zaharining) gipotalarnik 
markazlarga bevosita ta‘sirida sodir boladi. 
Tana ichki haroratining ‗3°S gacha ko
‘
tarilishi, sababidan qat‘iy nazar, o'limga olib 
keladi.