Muqaddima

 
INSON OLIY NERV FAOLIYATINING XUSUSIYATLARI 
Yuqorida aytib o'tilgan shartli reflektor faoliyat qonuniyatlari Hayvonlarga ham, 
odamga ham xosdir.Odamda tashqi va ichki muhitning turli signallariga shartli refleks 
hosil qilish mumkin, odamda ham tegishli sharoitda shartli reflekslar sharth va shartsiz 
tormozlanishga uchraydi va hokazo. 
Odam ham hayvonlar kabi narsalar va muhit hodisalari to'g‘risdagi signallarni, sezgi 
a‘zolari yordamida bevosita qabul qilish qobiliyatiga ega. 
Analizatordar orqali bevosita qabul qilingan ahborotlarni tahlil va sintez qilish, tashqi 
va ichki muhitni bevosita tasavvur qilish odam hamda hayvon uchun yakka bo`lgan 
birinchi signal tizimini tashkil qiladi. 
Shu bilan bir qatorda insonda mehnat faoliyati va ijtimoiy rivojlanish tufayli ikkinchi 
signal tizimi — so
‘
z bilan bog‘liq, bo`lgan tizim rivojlanadi va takomillashadi. Bu tizim 
yozma va og‗zaki so'zni anglash va gapirish hamda yozishdan iborat. 

---

287 
So
‘
zni tushunish, so
‘
ng gapirish bolada sekin-asta malum tovushlarni (so
‘
zlarni) tashqi 
ob‘ektdan olingan ko
‘
ruv, taktil va boshqa ta‘sirotlar bilan boglanishi natijasida 
rivojlanadi. 
Ikkinchi signal, tizimi rivojlanishiningdastlabki belgilari bola 6 oydan oshgandan 
keyin kuzatiladi. 
Ikkinchi signal tizimining shakllanishi uchun narsalar, hodisalar, odamlarning aniq 
siymosini ularning nomi bilan boglash kerak. Agar biror odamni voki narsani bolaga 
ko
‘
rsatib, uning nomi ko
‘
p martalab aytilsa, bolada ana shu so
‘
zga reaksiya paydo 
bo`ladi. Keyin bola narsalarning nomini aytishga o
‘
rganadi, o
‘
zi bilib olgan so'zlardan 
foydalana boshlaydi. 
Nutqning rivojlanishi — murakkab jargon. Gapirish uchun nafas muskullari, xiqildoq 
muskullari, til-xalqum va lablar uyg‘un holda harakat qilishi zarur. Bu muskul 
a‘zolarning ishi yuqori darajada bir-biriga moslashmaguneha, bola so'zlarni noto
‘
g
‘
ri 
gapiradi. Bolani juda yoshligidan to
‘
g
‘
ri gapirishga o
‘
rgatish kerak.