Mustaqil ish mavzu: Boshqaruv samaradorligi

11- jadval. Menejment samaradorligining turkumlanishi 
Ko’rsatkichlar 
Samaradorlik turlari 
Samaradorlik mazmuni 
Iqtisodiy, ijtimoiy 
Namoyon bo’lish doirasi 
Xalq xo’jaligida, xo’jalik hisobida 
Baholash ob’ekti 
To’liq (umumiy), lokal (xususiy) 
Maqsadli mazmuni 
Rejali, haqiqiy, me’yoriy (potensial) 
loyihali 
Hisob – kitob usuli 
Absolyut (mutloq), solishtirma 
36-chizma. Ishlab chiqarishni boshqarish samaradorligini shakllantirish 

Iqtisodiy samaradorlik 
Lokal samaradorlik 
To’liq samaradorlik 
Ijtimoiy samaradorlik 
Boshqa 
riluvch 
tizim 
Ishlab chi 
qaruvchi va 
boshqaruv 
natijalari 
Boshqaruv mehnati 
Boshqaruvning texnik 
vositasi
Axborot tizimi 
Boshqa 
ruvchi
tizim 

---

Operativlik, tashkillashtirish va tejamkorli- boshqaruvning yuqori 
samaradorligining muhim shartidir (36-chizma). Ishlab chiqarishni boshqarish 
tizimi birligi, uning samaradorligini sifat tavsilotlari orqali tarmoq konsern va 
korxonada qo’llanilishini ifodalaydi. 
17.2. Boshqaruv samaradorligi iqtisodiy ko’rsatgichlari 
Ko’rsatkich tushunchasi baholanayotgan predmetning, ob’ektning 
qandaydir xususiyatlarini, jihatlarini, tomonlarini tavsiflaydi. Boshqaruv 
samaradorligini belgilaydigan ko’rsatkichlarni uch guruhga bo’ish mumkin: 
1. Texnikaviy ko’rsatkichlar. Bu tur ko’rsatkichlar boshqaruvning texnik 
vositalarini (dastgohlar, hisoblash texnikalari va boshqalar) 
foydalanishning sifatlarini, belgilarini va ulardan foydalanish 
darajasini aniqlaydi. 
Boshqaruv 
harajatlari 
Boshqaruv samaradorligi, boshqaruvchi ob’ektning maqsadlarga 
erishishini ta’minlash, ya’ni harajatlar bilan taqqoslangan holda 
Ishchilar soni, 
Asosiy ishlab chiqarish fanlari qiymati. 
Meyorlangan aylanma vositalar qiymati. 
Boshqaruv shartlar. 
Ishlab chiqarishni konsentratsiya darajasi. 
Hamkorlik darajasi 
Boshqaruvdagi nisbiy harajatlar 

---

2. Tashkiliy ko’rsatkichlar. Bu tur ko’rsatkichlar boshqaruv jarayoninig 
tuzilishi, tashkiliy tuzilma, axborot va hujjatlar bilan ishlashni 
aniqlovchi tavsifga egadir. 
3. Ijtimoiy ko’rsatkichlar. Bu tur ko’rsatkichlar boshqaruv apparatining 
mehnat shartlarini, sanitariya gigiena, ruhiy, fiziologik, estetik 
tomonlarini va mehnatining ijtimoiy omillarini aniqlaydi.
Boshqaruv samaradorligining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari 
quyidagilardir: 
- yillik iqtisodiy samara (keltirilgan harajatlar tejamkorligi); 
- boshqaruvni takomillashtirishda birvaqtli harajatlarini qoplash muddati; 
- boshqaruv apparati mehnet unumdorligining o’sishi. 
Yillik iqtisodiy samara quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: Э
й 
= Э
шй
– 
З
у
ХЕ
n-
Bunda: Э
й
- yillik iqtisodiy samara, so’m; 
Э
шй
– yillik shartli tejam, so’m; 
З
у
– birvaqtli harajatlar, so’m; 
Е
n
– solishtirma iqtisodiy samaradorlikning me’yoriy koeffisenti 
(o’lcham, qoplashning qayta me’yoriy muddatiga bog’liq). 
Boshqaruv samaradorligi ikki xil usulda hisoblanishi mumkin: 
Э
б
= Р
к 
/ З
б
va 
Э
б
= Р
б
/ З
б-
Bunda, Э
б
– boshqaruv samaradorligi; 
Р
к
– oxirgi natija (samaradorlik korxonadan olinadi). 
Р
б
– faqat boshqaruv apparati faoliyati natijasi; 
З
б
– boshqaruv harajatlari;
Birvaqtli xarajatlar boshqaruvda quyidagicha aniqlanadi: 
З
б
= К + Н. 
Bunda, K – capital xarajatlar, so’m; 
H – capital bo’lmagan xarajatlar. 
Ishlab chiqarishni boshqarishni takomillashtirishni loyihalashtirishning 
barcha bosqishlarida iqtisodiy samaradorlik asosiy mezon hisoblanadi. Ishlab 

---

chiqarish boshqaruvini takomillashtirishning loyihalashtirish oldi bosqichida, 
takomillashtirish nimadan iborat bo’ladi boshqaruvning yangi tizimi yuqori 
darajada samaradormi degan savollar tug’iladi. Loyihalashtirish bosqichida 
investitsiya hajmidan, xarajatlar guruhidan kelib chiqib yuqori iqtisodiy
samaradorlikni iniq usullarini hisoblab chiqiladi. Boshqaruvni 
takomillashtirishda aniq tadbirlar ishlab chiqilgandan so’ng qo’llanilgandan 
keyin haqiqiy erishilgan tejamkorlik o’lchovi aniqlanishi zarur.