N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

Kiev shahri m arkazida knyaz qasri boMgan. Qasrning poydevori 
toshdan ishlangan. Devorlari yupqa gMshtdan ishlanib, m arm ar bilan
142

---

ishlov berilgan. Q al’a devori yog‘ochdan ishlanib, loy bilan suvalgan. 
Burjlari toshdan ishlangan. XI asrda rus knyazlari o ‘zlarining tangalarini 
zarb qilishgan. Har bir knyazning o ‘z urug‘ tam g‘asi boMgan. Knyaz 
o ‘ziga tegishli har bir narsaga o‘z tam g‘asini bosgan.
XII asrdan V ladim ir-Suzdal erlari siyosiy -iqtisodiy jihatdan 
yuksala boshlaydi. Hunarmandchilik bilan birga shahar m e’morchiligida 
ham o ‘zgarishlar boshlanadi. Rus knyazi Andrey Bogolyubskiy 
cherkovlarini oq harsangdan qurdiradi. Darvozalari oralig‘iga yog‘och- 
dan ishlangan ko‘tarmalar boMgan. U qurdirgan Bogolyubov shahri ham 
oq harsang toshdan ishlangan. Bugungi kunda uning minorasi saqlanib 
qolgan. Shahar ko‘chalari ham oq harsang taxtalar yotqizilgan. Shuning- 
dek, bu davrdan cherkov devorlariga odam lar xayvonlar va o ‘simlik- 
larning suratlari toshga o 'y ib ishlangan. Vladimir shahridagi Dmitriy va 
Yurev Polskdagi Georgiy ibodatxonalari afsonaviy rasmlar bilan 
bezalgan. Rus m e’morchiligida kamda kam xollarda tosh ishlatilgan, 
asosan, yog'och va tuproqdan ishlangan.
Rus qishloqlari ham m ozor-qo‘rg ‘onlafdan m a’lum. Ular daryo 
bo‘ylarida uchraydi, yumaloq shaklda bo‘lib, balandligi o ‘rtacha 2 metr 
boMgan. Murdalar uchun chuqur qazilmagan. Ular er ustiga yotqizilgan. 
Qabrlarda jang va mehnat qurollari kam uchraydi, odatda pichoqlar, 
kam ar to‘qalari va sopol idishlar bor. Ayollar qabrlarida o ‘ziga xos z e b - 
ziynatlar va tem ir o ‘roq uchraydi. Har bir qabila ayollarining o ‘ziga xos 
zeb-ziynat buyumlar dastasi boMgan. Qabilalar chegarasini aniqlashda 
ayollarning chakka halqalari muhim o ‘rin tutadi. Chakka xalqlarni 
ayollar sochlariga taqishgan. Teterevodagi drevlyanlam ing chakka 
xalqalari uzukka o‘xshagan, severyanlarniki spiralsimon boMgan, drego- 
vichlarniki mis marjon boMgan, radimichlarniki, etti nurli shu’lasimon, 
vyatichlarniki etti parrakli, slovenlarniki romb shaklida boMgan.
Rus qishloqlarining o'zlarida temirchilik va zargarlik ustaxonalari 
boMgan. Ular o ‘z qabiladoshlari uchun buyumlar yasab berishgan. Rus 
qishloqlarida oMiklarni mozor-qo‘rg‘onlarga ko‘mish xristianlik dini 
qabul qilgach ham davom etavergan, chunki ular o ‘zlarning maxalliy 
urf-odatlarini XIV asrlarda ham unutishmagan edi. Jumladan, shu asrda 
vyatichlarning ko'plab m ozor-qo‘rg‘onlari uchraydi.
XIII asrda mo‘g ‘ullarning istilosi Rusni madaniy va iqtisodiy 
jihatdan tushkunlikka tushirib q o ‘yadi. Ilgarigi hunarmandchilik turlari 
yo'qolib ketadi.
Rossiya davlatining poytaxti Moskva shahri qadimgi yilnomalarda 
1147 yildan boshlab tilga olinadi. U Suzdal knyazligini chegara
143

---

hududidagi shaharcha boMgan. Bu erda knyaz Yuriy Dolgorukiy 1156 
yilda Kremlni dastlab yog‘ochdan qurdiradi. Bu Krem lning izlari 
bizgacha saqlanib qolmagan. M o‘g ‘ullar bosqinidan keyin, XIV asr 
boshlariga kelib, M oskva yirik m s shahriga aylanadi. Shu davrda Ivan 
Kalita 1339 yilda Kremlni dubdan bino qildiradi. Arxeologik tadqiqotlar 
natijasida q al’a devori aniqlandi. 
1367 yilda Dmitriy Donskiy 
m o‘g ‘ullarga qarshi qattiq turish uchun Kremlni birinchi m arta oq 
toshdan qurdiradi. Uning maydoni xozirgi Kremlga deyarli teng boMgan. 
Uni «Oqtosh shahar (Belokamennaya)» deb atashgan. 0 ‘sha davrdan 
Kreml yonida qurilgan cherkov va Zvenigorod, 
T roica-Sergievo 
m onastirlar saqlanib qolgan.
X IV -X V asrlarga oid ba’zi buyum lar hozirgi davrgacha etib kelgan. 
Ulardan asosiysi M onomax telpagidir. U ulug‘ knyazlikning muhim 
belgisi hisoblangan. Ammo bu telpakning M onom axga xech qanday 
aloqasi y o ‘q. Bu knyazning toj kiyishi to ‘g ‘risidagi afsona XVI asrlarda 
to ‘qilgan va «Tilla telpak» M oskva knyazlarining vorislik xazinasiga 
kiritilgan. Telpak sakkiz qirrali, telpakni hosil qiladigan sakkizta oltin 
plastinka gul, yulduz va novdalar tasvir etilgan jud a nozik oltin bilan 
qoplangan. Telpak chetiga qunduz tutilgan. Telpak naqshi arab guli deb 
ataladi. Shuningdek, telpakning yana bir nusxasi 0 ‘rta Osiyodan 
topilgan. Shu sabab uni OMta Osiyoda ishlangan degan fikrlar bor.
R usda o ‘t ochar qurollar XIV asrning ikkinchi yarm idan paydo 
boMgan. Vaholanki, miltiq XIII asrda islom mamlakatlarida ixtiro 
qilingan edi. Zam baraklar dastlab toblagan tem ir halqalardan yasalgan. 
XV asrdan boshlab esa, misdan ishlangan (ayrim mis halqalar quyilib 
keyin payvand qilingan) zam baraklar ko‘p ishlatila boshlangan.
Rusda qayrilgan qilichdan XIV asrlardan boshlab foydalana 
boshlangan. XV asrda rus harbiylari tez yurishga yordam beradigan