Өзбекистан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ

Tayanish tu’sinikler
Moneta, Sarrof, aversi, reverse, golden, dinor, funt, unsiya, dirham.
Jan’a ped. Texnologiyaler bo’yicha dars o’tish metodi og’zaki bayon qilish, suhbat munozara, «Bulmerang» texnologiyasi.
Alimler dunyodagi ko’p tillerda pul ha’m hayvon bir hil yamasa uliwma negizi o’hshash so’zler menen ifodalannishiga anchadan beri yotibor bermoqdaler. Misali: Ayyemgi Rimlikler pul ha’m hayvonni" penukia" deyishgan. A’sirler ketidan a’sirler o’tib boraverishi menen kimnin’dir miyasiga pulga o’z tamg’a nishoni qo’yib, og’irligi ha’m metallnin’ sofligini tasdiqlash kerak deb fikr qiladi.
Servi Tulli da’wirida qujilg’an qilingan aseni Rimdagi eng a’yyemgi ten’ge deb hisoblaydiler. Rimlikler gu’mis ten’geni eramizdan avha’mlgi 269 jildan boshlab, altin tantalerni bolsa ellik jil keyin qujilg’an qila boshlaganler. Asosiy pul birligi dinor hasoblangan. Eramiznin’ IV a’sirida solidler payda bo’lgan. Bir qadoq altindan 96-dona ten’ge yasaganler. Basqa ko’p mamlakatlerdagi pul birliginin’ ati misali Italiya solkdi, Fransuz susi, ingliz ha’m nemes shillingi ana sonin’’ soliddan kelib chiqqan.
Basqa pul birliklerlnin’ ati ham sonin’’nga o’hshash payda bo’lgan Florensiya shahri ten’gesi - florin, norman knyazi ten’gelerlga latinsha etip yozigan: Siti tibi, Hriste, datus kvesh tu ipse treges dunatus" - ya`ni : hukmdor Iso, sen yo’lga salg’an odamlergina senga sodiq" degan iboraler - dunat, " cenna" (qujilg’anhona)dan Venesiya sehini, nemischa " golden" altin so’zidan, gel'den, Italiyancha "gross" (gugon) chehlernin’ groshi, chehlernin’ groshidan, ukrainylernin’ grozmsi (pul) kelib chiqqan.
Mana so’z pulnin’ payda boliwi, ten’gelernin’ dunyoga kelishi qanchaler mashaqqatli bo’lgan. Lekin bul yaratilgan ten’geler bizga a’yyemgi da’wir haqqinda ma’lumot beruvchi bolsaplanadi. Ten’geler siyosiy kurashler odamlernin’ bir-biriga munosabatleri haqqinda ham xikoya qiladi.
Rivoyatlerga qaraganda Rimga yoshligida bo’rini emgan aka-uka Rim ha’m Romul ten’ge yaratishga asos salg’an dejiladi. Olerdi’ cho’pon Favstur topib alg’an. Ten’geda bo’ri ha’m uni emib turgan Rim ha’m Romul tasvirlangan. Bunnan tashqari rimda birinshi marta altin pul-dinariy qujilg’an qilingan, bul puller tezda Rimda, Italiyada, Batis o’rta dengiz walayatierida yagona pul birligiga aylangan. Mana sonin’’ altin ten’gelerga Yuliy Sezarnin’ su’wreti tusonin’’rilgan. Keyinchalik sonin’’nday ten’gelerga Klavdiynin’ su’wreti, Avgustnin’ su’wreti tusonin’’rib shig’arg’an’.
Ayyemgi pullerdan iborat yodgorlik derekler. Respublika tariyxini u’yreniwda muhim material bo’lib xizmat qiladi. Topilgan ten’ge puller ha’m xazinalernin’ kartasini tuzish Rim ma’mleketi yashagan ma’lum ha’mqtlerda puller qaysi joylerda tarqalganligini aniqlash imkonini beradi. Bul menen birga Rimnin’ iqtisodiy jihatdan antik dunyonin’ jan’a walayatieriga kirub borgan yo’lini tasavvur qilishiga, savdo-sotiq aloqalerini pul muomilasinin’ hususiyarlerini ha’m tarkibini aniqlashga inkon beradi. Rimda Respublika da’wiridagi ten’ge pullerdagi yozuvler, mansab egalerinin’ suratleri, pullernin’ emblemaleri Rimnin’ xo’jalik ha’m siyosiy tariyxini, ba’zan bolsa sinfiy ha’m mafkuraviy kurashini aniqlaydi.
4- TEMA
Ahamoniyler, Parfiya ha’m Sosoniyler da’wirida qujilg’an qilingan ten’geler.
Reje:
1. Ahamoniyler saltanatida ten’gelerni payda boliwida grek ten’gelerinin’ o’rni.
2. Parfiya Shahanshohlerinin’ shajarasini u’yreniwda ten’gelernin’ ahamiyati.
3. Sosoniy Shahanshohleri ta’repinen qujilg’an qilingan ten’geler.
4. Saltanat iqtisodiy hayotini u’yreniwda ten’gelernin’ ahamiyati