Өзбекистан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ

Tayanish tu’sinikler
Drahma, likurg, iliada, altin, BOSSAREY.
Ayyemgi Gretsiyada a’yyemgi ten’geler haqqinda ko’p afsonaler yaratilgan. Gretsiyalik Gomernin’ "Iliada" dostonida juda qadim zamonda voqealer ha’m olerdi’ng urf-odatleri tasvirlanadi. Misol za’ru’r :Lemnos
Jer yuzida aholi ko’payib, shaharler payda bo’ldi. Shahar aholisi za’ru’r ko’p hayvon ortiqcha tashvish edi. Kuloller, temirchiler, sarrochler, duradgorler, saha’mt tukuvchiler, o’z bulyumlerini hayvonga almashtirgileri kelmay qoldi. Insoniyat pul bo’ladigan yana ham mukammalroq toha’mrni qidira boshladi. Bulnday toha’mr uzoq ha’mqt izlandi. Hayotnin’ o’z i, zaruriyat basqalerini eliakdan o’tkazib, metallni tanlamaguncha odamler ko’p narsalerni sinab ko’rishdi.
A’yyemgi greklerda to’rt qirrali temir chiviqler pul sifatida hizmat qilgan. Sonin’’nisi ham borki, pul birligini oltita temir chiviq hisobiga qabull qilingan bo’lib, bolerdi’ng bir siqimi (drahma) etip umumlash mumkin edi. "Drahma", ati ana sonin’’ndan kelib chiqqan bo’lib, hozir ham grek pul birligi bo’lib qalg’an.
U lidiyaliklernin’ bosh hudosi - BOSSAREYnin’ ramziy su’wreti edi. Staternin’ orqa yo’l-yo’l botiq tomonida hech narsanin’ su’wreti solinmagan. Ehtimol ana sonin’’ stater birinshi ten’ge bo’lgandir. Lidiyaliklernin’ ten’gesidan keyin patsha Feydonnin’ muqaddas toshbaqa su’wreti tasvirlangan egin staterleri keyin Kishi Aziyadagi basqa grek shaharlerinin’ ten’geleri payda bo’lgan. Boler altin ha’m gu’misnin’ tabiiy qotishmasi bo’lmish elektradan jasalg’an bo’lgan.
A’yyemgi Gresiyada savdo muomilasida dirham (drahma), obol, tetradrahma halqasi hamda mayda chaqa leptaler yuritilgan.
Shig’is ha’m Gresiyada saroffler ancha ilgari bor adi. Metroat Polliy bozorga hamisha birinshi bo’lib kelerdi. Bo’lmasamchi, ahir savdo boshlanguncha joyida boliwi kerakda. Savdo ishlerida bir -birini aldab qo’ymaslikleri ustidaq qattiq nazorat etip turishi onin’ ha’mzirasi. Yog’mi, gazmolmi, don yamasa basqa biror bulyum sotiladigan bo’lsa o’sha narsa tug’ri o’lchandimi, ulchov idishi kishilashtirilmaganmi, tarozi toshleri engillashtirilmaganmi tekshirib turishi kerak edi. Xaiq majlisi ta’repinen sonin’’ ha’mzifaga tayinlangan Polliy ha’m yana to’rt nafar metroatlernin’ ishleri boshleridan oshib yotibdi.
Ahir, bul ishlerdan tashqari sarroflerinng ishi ustidan ham nazorat qilish kerak. Greklernin’ har bir shahrida o’z pulleri ha’m shet mamlakatlernin’ pulleri yuritilerdi. Sarrof kun bo’yi yirik pulllerni maydalab, shetdan keltirilganini sonin’’ jernin’ puliga, eskilerini jan’aleriga almashtirib o’tirardi. Bul siz savdo etip bo’lmasdi. Ba`zan ko’p molni sotishga tug’ri kelgen paytlerda sarrofdan dallollik etip bershini so’rashardi. Onin’ o’zi sonin’’nga molnin’ pulini hisoblab chiqar ha’m qaysi pulga sotish kerakligini aniqlerdi. Lekin mana sonin’’ pul almashtirishda qalbaki pullerni beradi, deb sarrof Ginesin ustidan Polliyga bir necha marta shikoyat qilishadi. Uni o’ziga bildirmay tekshirish kerak bo’ladi.
Zeb - ziynat ha’m boylikka hirs qo’yishga yana ham keskin qujilg’ana berish za’ru’r Likurg uliwma ovqatlanishni ta`sis qilgan ekan. Aytishlericha, ana sonin’’ jan’alikleri za’ru’r Likurgni boyler nihoyatda yomon ko’rishar ha’m bir marta uni toshbulron hamkllishgan.
Dunyodagi birinshi ten’geler elektrdan, ya`ni tabiiy tabiatnin’ o’zi jasalg’an altin ha’m gu’mis kotishmasidan qilingan deb aytdik, keyinchalik bolsa sof gu’misdan, ana bir ancha ha’mqtdan so’ng bolsa oltilndan qlingan. A’yyemgi Gresiyanin’ ba’zi shaharlerida eramizdan 100 jil muqaddam temir ten’geler ham shig’arg’an’i ma’lum, biraq bul hisobga kirmaydi.
hu’kimdardin’ su’wreti, quday yamasa muqaddas hayvonin’ su’wreti, ha’kimiyatnin’ belgisi, yozuv egallerdi. Biraq gardishnin’ shetidagi biron erida ko’pincha kichkina g’alatl suratni, barg shakli, atsiz gul, olti qirrali hoch, ins shaklida bir -birinin’ ustiga ko’jililgan bolta, qulog’i silliqqina egilgan kuha’mcha, uch bulrchak doira, sonin’’nga o’hshash ten’genin’ ijodkorlernin’ belgisi. Keyinchalik bolsa ljodkornin’ to’liq ismi ham payda bo’la boshlagan. Bul ten’ge yasash menen mashhur rassomler sonin’’g’ullangani haqqinda tarihda ko’plab misoller bor.
Misali: Jer yuzida birinshi payda bo’lgan ten’gelerdan biri -Lidiya stateri singari ten’ge. Biraq sonin’’nday ten’geler ham borki oler “yoshi” jihatidan emas, balki basqa jihatidan noyob bolsaplanadi.
3-TEMA
Ayyemgi Rim ten’geleri.
Reje:
1. Ayyemgi Rim ten’ge pullerini payda bo’lish tariyxi.
2. Rim Respublikasi da’wirida qujilg’an qilingan altin ten’geler.
3. Ayyemgi Rim madaniyatini urganishda ten’gelerinin’ ahamiyati
4. Ayyemgi Rim ten’gelerini o’rgangan alimler.