O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi

Qadimgi fors mixxat matnlarining transkripsiyasi va transliteratsiyasi
Tabiiyki bo‘g‘inli mixxat qadimgi fors tilining tovush tizimini to‘g‘ri aks ettira olmasdi. Mixxatda unlilar uchun uchta , , belgi mavjud bo‘lib, u cho‘ziq unlilarni qisqa unlilarni ifodalash uchun xizmat qilgan. Agar a-a o‘rtasidagi farq maxsus usullar bilan goho ajratilsa, va y-y lar faqat bir belgi bilan ifodalanadi. Ba’zi hollarda undoshlardan n va uchun maxsus belgilar ham mavjud emas. So‘zlarni transkripsiyasini aniqlash uchun asosiy material sifatida eron – hind – eron tillaridagi yodgorliklar (Avesto sanekrit, eroniy tillardagi so‘zlarning keyingi vaqtlardagi shakllari bilan qiyoslash ma’qul bo‘ladi).


Qadimgi fors mixxat yozuvlarining tili va uslubi
Qadimgi fors mixxat yozuvlarining tili grammatik tizimi va lug‘at tarkibiga ko‘ra Avesto tiliga juda yaqindir. Tosh yozuv tili Avesto tili kabi flektiv xarakterga ega. Ot tizimida uchta grammatik jins (rod) (mujskiy, jenskiy va sredniy) mavjudki ular kishilik qo‘shimchalari bilan farqlanadi. Turlanish tizimida sakkizta kelishik - (Bosh, qaratqich, jo‘nalish, tushum, orudniy, mestniy otlojitelniy, zvatelniy kelishik)lar borki, ular ham o‘ziga xos qo‘shimchalar bilan farqlanadi. Otlarda ko‘plik kategoriyasi mavjud (ko‘plik, birlik, ahyonan ikkilik). Olmosh tizimida ham suppletiv shakllar keng tarqalgan. Shuningdek, turli fe’l o‘zaklaridan yasalgan fe’l shakllari shaxs-son, zamon, mayl va nisbatlarga qarab turli qo‘shimchalar qabul qiladilar. Tosh yozuvlarning lug‘at fondi uncha boy emas, shuning uchun bular qadimgi fors tili leksikasi haqidagi to‘liq ma’lumot bera olmaydi. Yozuvlarda somiy va hind-evropa tillaridan qabul qilingan ba’zi so‘zlar ham uchrab turadi. Ba’zi so‘zlarning fonetik xususiyatlariga qarab, ularni midiy tilidan qabul qilingan so‘zlar degan xulosa ham chiqarish mumkin. Bu esa midiy tili va ayniqsa, uning rasmiy terminologiyasi Ahamoniylar yozuviga katta ta’siri borligini ko‘rish mumkin. Yozuv tili sodda, hashamatli bo‘yoqlarga bo‘yalmagan, xudolarga murojaat, hamdu-sanolar deyarli hamma yozuvlarda bir xil. Ba’zi olimlar yozuv xususiyatlarini o‘rganib, uning tili tarixiy, davomli adabiy an’anaga ega emas degan xulosaga kelganlar (I.M.D’yakonov, Istoriya Indii. M-l., 1956, 369-b.) Shunday qilib bu yozuvlar tilini qadimgi fors tili deb atashimizga dalillar yetarli va bu til hozirgi fors, tojik va dariy tillarining ajdodidir.