O’zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi angren universiteti

13 
2. Moliya bozori instrumentlari 
Moliya bozori instrumentlari mazmun-mohiyati ularning bozori bilan hamohang 
birlikda ko'rib chiqilishi lozim bo'lgan instrumentariy (terminologiya) va 
metodologiya bilan aniqlanadi. Bunda ularning turlari, xossa va xususiyatlari, 
chiqarilishi va muomalasi jarayonidagi iqtisodiy-huquqiy munosabatlar, bajaradigan 
funksiyalari ifodalanadi. 
Moliyaviy instrumentlaming mazmun-mohiyatini ochib berish uchun uning 
instrumentariysini tashkil etuvchijahon moliya bozori nazariyasi va amaliyotidagi 
mavjud zamonaviy konseptual tushunchalarga tayanish lozim. 
lnstrumentariy 
- bu moliyaviy instrumentIarning mazmunini to'liq ifodalovchi 
maxsus tizimlashtirilgan terrninologiya bo'lib, bazaviy (tayanch) bo'igan konseptual 
(nazariy) tushunchalar majmuasi sifatida namoyon bo'ladi. 
Instrumentariyning zamonaviyligi shundan iboratki, uning yordamida moliyaviy 
instrumentIaming aynan hozirgi vaqtdagi mazmun-mohiyati ifodalanadi. Agar, har 
qanday moliyaviy instmmentni vaqt o'tishi bilan moliya bozorining zamon talabiga 
mos ravishda uzluksiz takomillashib borishi yoki qandaydir qO'shimcha xossaga va 
funksiyaga ega bo'lishi yoki mazmunan va shaklan o'zgarishi va h.k. obyektiv tabiiy 
jarayon bo'lsa, unda avvalgi davrda tayanch bo'igan terrninologiya ham hozirgi 
zamonga kelib eskirishi tabiiy holatdir.
Shunday qilib, moliyaviy instrumentning zamonaviy tushunchasini avvaldagilariga 
asoslanib, lekin hozirgi zamonjahon moliya bozorining mazmun-mohiyatidan kelib 
chiqib, quyidagicha ta'riflash mumkin:
• moliyaviy instrument, bu - moliya tizimi va uning tarkibiy bo'g'inlarida 
qo'llaniladigan moliyaviy vositalar (dastaklar), jumladan, qimmatli qog'ozlar 
va ulaming hosilalaridir.
Ular monetizatsiyalashgan, real bazisga ekvivalent, qiymatga va xossalarga ega 
bo'lgan, moliyaviy resurslami samarali taqsimlanishi va qayta taqsimlanishini 
ta'minlovchi, muayyan shakllarda daromad keltiruvchi investitsion kapilal, lo'lov 
vositasi hamda alohida moliyaviy tovardir. 
Moliyaviy instrumenlning ekvivalentlik xossasi bevosita va bilvosita, real va nisbiy 
bo'lishi mumkin.

---

14 
Moliyaviy instrumentning moliyaviy tovarliligi xossasi uni boshqa turdagi 
tovarlardan farqlanadi, ular iqtisodiyot subyektlari tomonidan chiqariliadi. Ularni 
fiskal va monelar siyosat instrumentlariga ajratish mumkin. Ushbu chizmada 
moliyaviy instrumentlaming lasniflanishi keltirilgan.