O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

Ravoch – Rheum wittrochii. Ravoch Qashqadaryo viloyatining tog’li 
rayonlarida ancha keng tarqalgan ko’p yillik, ulkan bargli, balandligi 50-60 sm 
bo’lgan o’tsimon o’simlik. 
Ildiz bo’g’zidan chiqqan bargi 30-40 sm kattalikda, yumaloq, uzun bandli. 
poya barglari bir qadar kichik, 5 qabirg’ali. Ko’pchilik hollarda o’simlikni bargi 
to’liq yetilganga qadar qizg’ich rangli, tukli. Gul to’plamida gullari siyrak 
joylashgan bo’lib, bir necha qismlardan iborat. Guli oq rangli yoki bir qadar qizg’ich 
rangli. Gul qo’rg’oni uzun tortgan. Mevasi tuxumsimon, uch qirrali, burushgan 
yong’oqchadan iborat. 
Ildiz sistemasi diametri 15-20 sm o’q ildiz bo’lib, undan hosil bo’lgan 6-8 yon 
ildizlar tuproq bag’riga 2 metrga qadar chuqurlashib boradi. Yon ildizlari u qadar 
yaxshi rivojlanmagan, asosiy o’q ildizdan 15-20
0 
da burchaklashib chopzilgan. 
Ildizining po’stlog’i o’tkir qo’ng’ir rangli. Ildizi tarkibida 22 % ga qadar oshlovchi 
tannid modda mavjud. Uzoq vegetatsiya davriga ega bo’lib, ancha katta ildiz 
massasini yig’ishga qodir. 
Ildizining kimyoviy tarkibi aniqlanganda 21,85 % tannid va alkoloid, 
glyukozid, turli xil vitaminlar borligi ma’lum bo’lgan. Ravoch muhim oshlovchi 
o’simlik bo’lib, mahalliy aholi uni teri oshlashda, teri va turli-tuman matolarni 

---

128 
qo’ng’ir, qizil va qora ranglarda buyash uchun ishlatiladigan rang buyoq olish uchun 
ishlatiladi. Tekstil sanoatida matolarni bo’yash uchun tayyorlangan sintetik 
bo’yoqlarga qo’shish uchun o’simlikdan olinadigan tannidlar qo’llaniladi. Odatda 
sunhiy bo’yoqlarga 10 % dan 30 % ga qadar tannid-tabiiy bo’yoq qo’shiladi. 
SHunday qilinganda tekstil sanoatida ishlatiladigan bo’yoqlarning rangi tiniq 
bo’ladi va uzoq vaqt o’zgarmasligi bilan xarakterlanadi. 
Karmak (kermek) – Limonium meyeri. Kermekdoshlar (peumbaginaceae) 
oilasiga mansub ko’p yillik o’simlik. Bo’yi 40-80 sm. Ildizi yo’g’on, barglari odatda 
ildiz bo’g’zida, qisman gulbandining eng pastki qismida joylashgan. Daryo uzani, 
sho’rlangan yerlar, sho’rxok tuproqlar va sug’oriladigan ekinzorlarda o’sadi. 
Kermeklar Lolium eng ko’p sonli turlarga ega turkumlardan. Uning 130 dan 
ortiq turi asosan O’rta yer dengizi floristik viloyatida tarqalgan. Kermek inson 
ehtiborini o’ziga jalb etgan oshlovchi o’simliklardan. Uning oshlovchi modda 
olinadigan ildizi u qadar uzun emas, tuproq sathidan 30-40 sm chuqurlikka qadar 
chuqurlashadi. 
Kermek iyul-avgust oyida gullab, sentabr oyida meva hosil qiladi. Mevasi 
Oktabr oyida pishib yetiladi. Kermekni bir tubida 1-2 poya, 2-12 ga qadar bargi 
bo’ladi. O’simlikning balandligi 35 sm, ildiz bo’g’zidan chiqqan barglar ancha uzun 
15-20 sm ga qadar. Gul hosil qiladigan generativ poyasining bo’yi odatda 100-120 
sm ga qadar. Olib borilgan kimyoviy analizlarning natijasiga qaraganda, tabiiy 
muhitda tarqalgan kermek tarkibida 18,7 % dan 21,1 % ga qadar oshlovchi tannid 
moddasi bor (CHevrenidi S.X 1965). 
Uning bargi tarkibida 3-5 % ildizi tarkibida esa 18-20 %tannid mavjud bo’lib, 
bu o’simlik teri oshlash, jun chit va shoyi matolarga rang buyoq berishda 
qo’llaniladi. Bu o’simlik Qashqadaryo vohasining cho’l zonasida, sho’r tuproqlarda 
tarqalgan bo’lib, ildizi tarkibida tannidning miqdori tuproq tarkibidagi turlarning 
miqdori bilan bog’liq. 
Kermekni oshlovchi moddalari terini elastiklik holatini oshiradi. SHu sababli 
bu o’simlikdan olinadigan oyoq kiyimlarni ostki qismi –tagravni oshlash uchun 
qo’llaniladi. 
Madaniylashtirish maqsadida olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlarining 
ko’rsatishicha (Toshkent botanika instituti A.Azimov 1965 y) kermek urug’i va ildiz 
tachkilari yordamida ko’payadi. Ildizi orqali ko’paytirilgan kermek ikkinchi yil 
gullagan va uning ildiz tarkibidagi tannidning miqdori 13-15 % ga teng ekanligi 
aniqlangan. Umuman olganda kermek sanoat ahamiyatiga ega bo’lgan 
o’simliklardan, ammo tabiiy holdagi o’sish zahiralari keskin kamayib bormoqda. 
SHu sababli bu o’simlikni madaniylashtirish yo’li bilan uni inson xujumidan saqlab 
qolish zarur muammolardan.