O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

O„z kapitallari hisobiga moliyalashtirish bilan bog„liq bo„lgan kompaniyalar tomonidan hisobga olinadigan omillar:

• 
  
  Emissiya xarajatlari
  

Emissiya xarajatlari yangi aksiyadorlik kapitalini yo‘naltirish uchun qo‘llanilgan usulga va yangi kapitalning noldan boshlab deyarli 15 foizgacha jalb etilgan summasiga bog‘liq ravishda keskin o‘zgaradi (Jenkinson 1990).

Biz bunga batafsilroq keyingi bo‘limda, turli usullarni ko‘rib chiqayotganimizda to‘xtalamiz.

• 
  
  Xizmat ko‘rsatish qiymati
  

Aksiyadorlik kapitali egalari kapital qiymati o‘sishidan (capital appreciation) va dividendlardan yetarlicha yuqori daromad kutadilar. Dividendlar bu aniq tashqi xarajatlardir (explicit cost). Kapital qiymatining ko‘payishiga sabab, dividend ko‘rinishida to‘lanmagan foyda ertami-kechmi, kompaniyaning tugatilishini kutishga to‘g‘ri kelsa ham, aksiyadorlarning qo‘liga tushishi kerak. Shunday qilib, har qanday holda ham foyda aksiyadorlarga to‘lanadi.

• 
  
  Dividendlar to‘lash bo‘yicha majburiyat
  

Dividend to‘lash darajasi direktorlar va moliyaviy menejerlar ixtiyoriga ko‘ra aniqlanadi. Avvalgi bo‘limdan ko‘rinadiki (“Xizmat ko‘rsatish qiymati”), oxir-oqibat dividendlar baribir to‘lanishi lozim, ammo aksiyadorlar ma'lum yil uchun dividend to‘lash darajasi bo‘yicha to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatma bera olmaydilar.

• 
  
  Investitsiyalarni qaytarish bo ‘yicha majburiyat
  

Agar (hozircha) kompaniya tugatilmayotgan bo‘lsa, bunday majburiyat mavjud emas. Shu sababli va qaysidir ma‘noda dividendlar darajasi egiluvchanligi sababli, oddiy aksiya egalari tomonidan beriladigan mablag‘lar odatda kompaniyaga ularni qaytarish bo‘yicha real yuridik majburiyatlar yuklamaydi.

• 
  
  Daromadning soliqqa tortiladigan summasidan dividendlarni
  

ayirib tashlash mumkinligi
Boshqa moliyalashtirish turlariga xizmat ko‘rsatishdan farqli ravishda dividendlar korporatsiyaga soliq to‘lanayotganda soliqqa tortiladigan bazadan ayirib tashlanmaydi. Bu dividendlarni qarz bo‘yicha foiz to‘lash umumiy summasiga nisbatan qimmatroq vosita qilib qo‘yadi.

• 
  
  Nazorat va harakat erkinligiga ta’sir ko‘rsatishi
  

Yangi aksiyadorlik kapitali mavjud aksiyadorlardan olinmagan bo‘lsa va miqdori bo‘yicha birlamchi investitsiyalarga yaqin bo‘lsa, aksiyadorlar ovozlari taqsimoti ma‘lum yoki katta miqdorda o‘zgarishi mumkin; kompaniya ustidan nazorat darajasi ham o‘zgarishi ehtimoli bor. Bunday holat aksiyadorlik kapitalining har qanday o‘zgarishida, albatta, yuz berishi shart emas. Haqiqatda esa ko‘pchilik kompaniyalar uchun aksiyadorlik kapitalini jalb qilishning ikki asosiy usuli - taqsimlanmagan foyda va huquqlar emissiyasi [mavjud aksiyadorlar uchun xarid qilish huquqi imtiyozi bilan yangi aksiyalar chiqarish] (ularning har biriga keyinchalik ta‘rif beriladi) bu muammoni chetlab o‘tish imkoniyatini beradi.

Ovozlarning bunday taqsimoti o‘rtacha oddiy aksiyadorni qattiq tashvishga solishi shubhali, chunki u shundoq ham o‘z ovoz berish huquqidan foydalanmaydi. Kompaniya aksiyadorlarining yillik majlislarida majlisda qatnashish va ovoz berish huquqiga ega bo‘lgan shaxslarning katta qismi qatnashmaydi. Nazorat muammosi aksiyadorlarni, avvalo, kichik kompaniyalarda tashvishlantiradi. Bu masalani biz keying boblarda muhokama qilamiz.