O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

Risk va daromadlilik
Intuitsiya, shuningdek, qator tadqiqotlar natijalari bizga, investorlar qayerda yuqoriroq risk bo‘lsa, o‘sha yerdan o‘rta hisobda yuqoriroq daromad kutishlari hamda haqiqatda daromadni qo‘lga kiritishlari borasida xulosa qilishimizga imkon beradi. Bu bog‘liqlik 8.1 rasmda aks ettirilganidek tasvirlanadi.
Kompaniyalar holati investorlar holatiga qarama-qarshi joylashgan: nisbatan yuqori risk darajali moliyalashtirish manbalari, ularga xizmat ko‘rsatish nuqtayi nazaridan odatda arzonroq, xavfsiz manbalar esa qimmatroq bo‘ladi. Qarzni ta‘minot evaziga beradigan kreditorlar so‘rayotgan daromadlilik darajasi anchagina past, lekin bunday qarzlar ko‘rib turganimizdek aksiyadorlar farovonligiga potensial xavf tug‘diradi. Mulkka (mulkchilik huquqiga) mablag‘ joylashtirayotgan investorlar yuqori daromadlilikni mo‘ljallashadi, lekin oddiy aksiyalarning qo‘shimcha chiqarilishi birlamchi aksiyadorlar uchun riskni sezilarli ravishda oshishiga ta‘sir qilmaydi.

4.1 rasm. Qimmatli qog„ozlarning har xil turlari uchun daromadlilik va riskning bog„liqligi

Qimmatli qog‘oz qanchalik riskli bo‘lsa, shunchalik kutilayotgan daromad yuqori bo‘ladi. Masalan, Buyuk Britaniya hukumati qisqa muddatli qimmatli qog‘ozlar uchun katta bo‘lmagan mukofot bilan ta‘minlaydi. Tijorat kompaniyalarining aksiyalari (korporativ aksiyalar) odatda risk uchun yetarli darajada yuqori mukofotni ta‘minlaydi.

4.1. O‘z (aksiyadorlik) kapitali
O‘z mablag‘lari hisobidan moliyalashtirish (equity financing) Buyuk Britaniya xususiy aksiyadorlari uchun mablag‘ jalb qilishning muhim usulidir. Kapitalni oshirish va yangi kapitalni jalb qilishning barcha manbalaridan bu asosiysi hisoblanadi. Oddiy aksiyalar (equities) investorlarning keng doirasini ham xususiy ham institutsional jihatdan qiziqtiradi. So‘nggi yillarda London fond birjasi listingidan o‘tgan kompaniyalar qimmatli qog‘ozlarini yangi emissiyasida qarz majburiyatlari ustun bo‘lgan (4.1-jadvalga qarang). Shunga qaramay, o‘z kapitali hisobidan moliyalashtirish ko‘pchilik kompaniyalar
moliyalashtirish usuli qatorida ustunlikka ega. Unutmaslik kerakki, xususiy kapital hajmining katta qismi yangi aksiya chiqarishdan emas, balki kompaniyaning taqsimlanmagan (ya‘ni dividend sifatida to‘lanmagan) foydasi mablag‘laridan keladi. Bu holat 4.1-jadvalda aks etgan.

1. 
   
   jadval.
   

London fond birjasida (qimmatli qog„ozlar turlari bo„yicha)
rasmiylashtirilgan Buyuk Britaniyaning nomoliyaviy
kompaniyalarining yangi qimmatli qog„ozlar emissiyasi
(shaxsiy aksiyalar emissiyasidan tashqari)⁸