O'zbekiston respublikasi profi universitety

Faoliyat, uning tuzilishi va irodaviy boshqarilishi 
Faoliyat - ma'lum bir ehtiyojga mos ravishda yagona maqsadga 
qaratilgan xatti-harakatlar majmuidir. 
Har qanday faoliyat murakkab va sodda xatti-harakatlardan iborat bo'ladi. 
Xatti-harakat - faoliyatning oraliq vazifani bajaradigan, nisbatan 
tugallangan qismidir. Sodda xatti-harakatlar uchta tarkibiy elementlarga ega: 1) 
maqsad; 2) xatti-harakatning bajarilishi; 3) uning natijasini baholash. Bu xatti-
harakatlar irodaviy zo'r berish bilan unchalik bog'liq emas. Masalan, siz qo'lingizni 
cho'zib ruchkani yotgan joyidan oldingiz - bu oddiy xatti-harakat. 
Murakkab xatti-harakatlar bir oz murakkabroq tuzilishga ega. U 
operatsiyalar rolini bajaradigan qator xatti-harakatlardan tashkil topadi. 
Operatsiyalar dastavval mustaqil xatti-harakatlar tarzida shakllanadi, lekin ko'p 
marta takrorlanaverishi natijasida ular ko'nikma bo'lib qoladi. 
Ko'nikma - bu qisman avtomatlashgan xatti-harakatlardir. Xatti-
harakatlarning qisman avtomatlashuvi – ko'nikmada, faoliyatni ongli bosh-
qarishning roli pasayadi. Ko'nikma darajasiga yetgan xatti-harakatlar boshqaruvchi 
jihatlarning qisqarishi bilan xarakterlanadi. Bunda faqat xatti-harakat vazifasini 
anglash va uning natijalarini baholash qoladi holos. Qaror qabul qilish va dasturni 
shakllantirish kabi bo'g'inlar tushirib qoldiriladi. Masalan, yozish ko'nikmasi bu 
xatti-harakatni qanday amalga oshirish ustida o'ylashni talab qilmaydi.
Ko'nikma darajasidagi xatti-harakat tez va aniq bajariladi. Ko'nikma 
shakllanib borishi bilan jismoniy xatti-harakatlar ustidan (qarab, ko'rib) nazorat 
qilish susayadi. U muskul (kinestezik) nazorat bilan almashinadi. Masalan, 
kompьyuterda yozishni endigina o'rganayotgan odam klaviaturadan tegishli 
xarflarni doimo (ko'zi bilan) qidirib yozsa, tajribali mashinistkalar klaviaturaga 
qaramasdanoq yozaverishi mumkin.
Ko'nikma kam kuch sarflash, ayrim xatti-harakatlarni birlashtirish, ortiqcha 
xatti-harakatlardan xolos bo'lish bilan xarakterlanadi. Lekin bironta ham ko'nikma 
to'la avtomatlashgan holda amalga oshmaydi. Xatti-harakatning odatiy vaziyati, 
sharoitning o'zgarishi, kutilmagan to'siqlarning yuzaga kelib qolishi, olingan 
natijalarning oldindan ko'zlangan maqsadga mos kelmay qolishi kabilar qisman 
avtomatlashgan xatti-harakatlarning ongli nazorat jihatiga o'tishiga olib keladi. 
Kunikmaning va xulq ko'nikmasining harakat, sensor (masalan, Morze 
alifbosi signallari yoki turli musiqa notalarini (tovushlari)ni farqlay olish),