Прогнозлаштиришда эконометрик моделлардан фойдаланиш


Имитацион модель тушунчаси


Download 156 Kb.
bet6/6
Sana06.12.2020
Hajmi156 Kb.
#160973
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Прогнозлаштиришда эконометрик моделлардан фойдаланиш


6. Имитацион модель тушунчаси
Имитацион модел аналитик моделдан фаркли уларок, урганилаётган объектнинг хатти-харакати ва ички структурасигача курсатувчи ёйилган схемани билдиради. Моделда ифодаланувчи ходисаларни, уларнинг мантикий структурасини саклаган холда, вакт буйича кетма-кетлигини, урганилаётган тизимнинг узгарувчилари ва параметрлари уртасидаги алокаларни сакалаган холда кайта ишлаш имитацион модел учун характерлидир. Имитацион моделлар моделлаштирилаётган тизим хакида ахборот олиш ва кейин, карорларни шакллантириш учун ярокли бахони ишлаб чикиш учун мулжалланган. Мисол урнида куп тармокли иктисодиётда ишлаб чикариш ва истеъмолни мувофиклаштиришнинг имитацион моделини куриб чикамиз (5-тасвир).

Система 2та формаллашган блокка эга: моддий ишлаб чикариш имитацияси ва истеъмол мухити имитацияси. Системада бир канча бошкариш параметрларидан фойдаланувчи экспериментатор кузда тутилган: тармоклар уртасида капитал куйилмаларининг таксимланиши, жамгариш суръатлари, иш хаки –махсулот бирлигининг иш хаки сигими, улгуржи ва чакана нархлар.

Экспериментатор ЭХМ билан фаол мулокотни амалга оширади. Махсулот турига хисобланган талабнинг тугриланувчи курсаткичлари ва унинг тармокда якуний ишлаб чикарилиши хакида ахборотдан фойдаланилади. Агар курсаткич бирликдан юкори булса, талаб таклифдан юкори, агар бирликдан кам булса, аксинча булади. Тугриланувчи курсаткичлар ва ялпи махсулотнинг тармоклар буйича усиш суръати экспериметатор томондан йул куйиш мумкин булган даража позициясидан тахлил килинади. Агар улр узгариши керак булса, экспериментатор у ёки бу бошкарув параметрини узгартириши мумкин. Масалан, капитал куйилмаларнинг таксимланиши ёки ахолининг ялпи даромади ёхуд нархлар масштаби узгартирилади. Блоклар янги тугриланувчи курсаткичларни аниклайдилар. Экспериментатор ишлаб чикариш ва истеъмолнинг коникарли мутаносибликка келгани хакида хулоса чикариши биланок системани келгуси йилнинг хисоб-китобларига утказади.

Шундай килиб, инсон-машина имитацион системаси ахоли пул даромадлари ва таклиф килинаётган товар ва хизматлар орасидаги энг яхши нисбатни таъминловчи прогноз вариантларини топишга имкон беради. Бошкарув парметрларини ажратиш, оралик карорларни бахолаш ва якуний карорларни танлаш экспериментаторга юкланади, мумкин булган купчилик ечим вариантлари ЭХМда ечилади.



5-тасвир. Имитацион моделнинг структуравий схемаси


Имитацион бизнес уйин имитецион системани янада ривожлантиришни кузда тутади ва уз ичига асосий элементлар билан бирга (имитацион модел ва имитация натижаларини тахлил килиш ва кайта ишлаш воситлари) махсус инструктив ва моделлаштирилаётган тизимнинг келгусид фаолиятида энг катта натижаларга эришишидан манфаатдор хамда карор кабул килувчи эксперт экспериментаторнинг таъсирини чегараловчи бошка воситаларни уз ичига олади.

Уйинчиларга хал килувчи дакикаларда ахборот олиш имконияти берилиши керак. Имитацион уйин моделини яратишда, аввало, уйинчиларнинг мотивация тизими ва уйин сценрийсини ишлаб чикиш лозим. Бундай моделларнинг бир кисми компьютердан фойдаланишга, бошка кисми - машинасиз имитацияга мослашган. Имитацион уйин моделлари исталган даражадаги объектлар учун курилиши мумкин: цех булимидан тортиб, умуман, халк хужалигигача. Яхши моделни яратиш катта вакт сарфини талаб килади (бир неча йилгача) ва арзон тушмайди, унинг ёрдамида прогнозлаш, яъни уйин утказиш, шунингдек, жиддий уринишларни талаб килади, чунки уйин катнашчилари сони бир неча юзга етиши мумкин. Бирок, бу харажатлар узини оклаган, зеро бундай моделлар бошка моделлар ишламайдиган жойда прогноз олиш имконини беради.

Имитацион моделлар бир катор устунликларга эга:



  • адекват моделларни реал объектлар куллаш ва турли йул куйишларда модел билан чегаралнмаган тажрибалар утказиш имконияти;

  • моделга ноаниклик омилларини, узгарувчиларнинг тасодифий характерини нисбатан осонрок киритиш;

  • жараёнлар,вакт параметрлари, муддатлар, кечикишлар динамикасининг нисбатан осонрок ифодаланиши.

Иктисодий моделлар прогнозланаётган тизимнинг тавсифини хам, формаллашмаган алокаларини хам хисобга олгани учун улар унинг ривожланишини адекват ифодалашга кодир. Лекин айнан шундай формаллашмаган тавсифларни таърифлаш иктисодий моделларни тузишнинг асосий кийинчилиги хисобланади.

Динамик иктисодий моделлар бошлангич шартларга боглик булмаган тизимнинг асосий ривожланиш кирралари хакида хулоса килиш имконини беради. Бу хулосалар, албатта, прогнозлашнинг бошка усуллари ёрдамида кейин деталлаштирилади.

Бир вактнинг узида иктисодий моделларни ЭХМ учун ишлаб чикиш ва дастурлаш, одатда, куп мехнат ва вакт сарфлари билан боглик. Чунки уларнинг хар бири узича ажойибдир. Иктисодий моделлар асосида прогнозлаш уз ичига бир канча асосий боскичларни олади:


  • иктисодий моделларни шакллантириш; модел ва унинг остки моделларини ифодалашнинг структураси ва принципларини танлаш, шунингдек йул куйиладиган соддалаштиришни танлаш, улчанадиган парметрлар ва модел чифати мезонларини танлаш;

  • киритилган маълумотлар билан иктисодий моделнинг адекватлигини ва моделлаштирувчи алгоритмнинг назорат тажрибалари натижалари мувофиклиги ва чегаравийлиги даражасига кура, аниклик ва яроклилигини бахолаш;

  • куп вариантли тажрибаларни режалаштириш, тадкикот учун прогнозланаётган тизимнинг функционал тавсифини танлаш, тажриба натижаларини кайта ишлаш усулларини белгилаш;

  • модел билан ишлаш, хисоб - китоблар ва имитацион тажрибалар утказиш; натижалар тахлили, моделлаш маълумотлари буйича хулосаларни шакллантириш, якуний прогноз ишлаб чикиш.

Айтиш керакки, имитацион системадан фойдаланиш режимини имитацион бизнес уйин шаклига утказиш мумкин. Бунинг учун, биринчидан, имитацион тажрибада эксперт-экспериментаторлар гурухи иштирок этиши, иккинчидан эса иштирокчиларнинг фаолияти алохида уйин коидалари куринишида акс этган ва чегараланган булиши зарур. Имитацион тажрибада хар бир иштирокчининг асосий вазифаси мавжуд вариантлардан унинг фикрича яхши натижаларга эришишини таъминловчи кандайдир стратегияни шакллантириши лозим.

7. Комплекс усуллар моделлари
Иктисодий тизимнинг мураккаблашуви, тасодифий катталиклар ва ноаниклик омилларини хисобга олиш зарурияти, жорий натижалар ва келгуси ходисаларнинг узаро богликлиги динамиклиги, урганилаётган купчилик ходисалар уртасида комплекс богликлик туфайли бундай мураккаб тизимга адекват булган анъанавий ИММни тузиш мураккаброкдир.

Одатда, мураккаб тизимларни моделлаш вазифанинг йирик улчамлилигига, ички узаро богланишлар сонига, турли хил эхтимолли тавсифларга дуч келади.



Аралаш ахборот асосидаги усуллар комбинациялашганлиги давлат «СЭС»и каби мураккаб тизимларни прогнозлашда кулланиладиган куйидаги усулларни киритиш мумкин:

  • тарихий ухшатиш усули;

  • сценарий тузиш усули;

  • эконометрик моделлар;

  • имитацион моделлар.

Download 156 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling