Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan maydonlardan unumli foydalanishda, avvalo

Kimyoviy tadbirlar. Bentonit gil tuproqlarini qo‘llash. Bu tuproqlar tarkibida 
«mont-morillonit» minerallar mavjud bo‘lib, tuproq namlanganda ular juda kuchli 
darajada shishib, o‘zidan suv o‘tkazmaydigan xususiyat kasb etadi. Markaziy Osiyo 
(Xorazm, Angren, Buxoro, Dalvarzin va h.k.) da katta miqdorda bentonit zaxiralari 
mavjudligini, ularni qum va shag‘alli kanal o‘zanlarida qo‘llash yaxshi natijalar 
berishi tajribalarda tasdiqlanganligini hisobga olsak, bu tadbirning qanchalik hayotiy 
ekanligini ko‘rish mumkin. 
Jumladan, filtratsiya koeffitsienti 20,8 m/kun bo‘lgan qumning 15-17% bentonit 
va 85-83% qum aralashmasidan hosil qilingan 10 sm li ekranning filtratsiya 
koeffitsienti 0,0017 m/kun bo‘lganligi tajribada aniqlangan. 
Gruntni bitumlash
qumoq tuproqni bitum emulsiyasi bilan aralashtirib yoki issiq 
bitum emulsiyasini to‘g‘ridan-to‘g‘ri berish orqali amalga oshiriladi. 
Birinchi holatda 50 °C gacha qizdirilgan bitum emulsiyasi 16-24% hajmida 
qumoq tuproq bilan aralashtirilib, kanal o‘zaniga yotqiziladi va zichlanadi. 
Ikkinchi uslubda esa 150 °C gacha qizdirilgan bitum emulsiyasi 1 m
2
yuzaga 4-9 
kg miqdorida sepilish orqali amalga oshiriladi. Emulsiya tarkibida bitum 40-50% 
bo‘lishi va bitum rusumi yuqori bo‘lishi kerak. 
Bu tadbir 3-4 yilgacha o‘z ta’sirini o‘tkazib, suv isrofini 2-4 marotabagacha 
kamaytiradi.
Gruntlarni tuzlash
natijasida gruntning suv o‘tkazuvchanligi keskin kamayadi. 
Ular 2 xil ko‘rinishda - ochiq yuzaga va himoyalangan yuzaga qizdirilgan osh 
tuzining yuqori konsentratsiyali eritmasini (1 m
2 
ochiq yuzaga 5 kg, himoyalangan 
yuzaga 3 kg tuz eritmasi) sepish orqali amalga oshiriladi. Bunday yuzalarda o‘tlar 
o‘smaydi va 5-8 yil xizmat qilib, unda suv isrofi 2 marotabaga kamayadi. Ammo 
karbonatli gruntlar uchun bu uslub qo‘l kelmaydi. 
Gruntlarni silikatlash
gruntga suyuq shishani bosim ostida berishga asoslangan. 
Bu holda natriy kremneftorid yoki kalsiy xlorid eritmasi bilan silikat kislota ajralib 
tuproq kovakchalarida mahkam o‘rnashib qoladi.
Bu tadbir sho‘r tuproqlarda va yog‘ingarchilikda yaxshi natija bermaydi, lekin 
sovuqqa chidamli va plastikdir. 

---

73