Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan maydonlardan unumli foydalanishda, avvalo

I. Tabiiy omillar: 
1. Yog‘in (qor va yomg‘ir). Yog‘adigan yog‘in miqdorining umumiy bug‘lanish 
miqdoridan ko‘pligi (
1
>
α
). Bu sharoitda tuproqlar ortiqcha namiqadi va 
botqoqlanadi, ammo sho‘rlanmaydi, chunki kirim suvlari tarkibida suvda eriydigan 
tuzlar deyarli bo‘lmaydi. 
2. Geomorfologik sharoitlar
– yerning relyefi. Bu o‘rinda ortiqcha namiqqan, 
botqoqlangan va sho‘rlangan yerlar bo‘lib, tabiiy zovurlanmagan nishabsiz yerlar 
hisoblanadi.
3. Gidrologik sharoitlar
– ma’lum bir maydonlarni yer usti (daryo, ko‘l) suvlari 
bilan bosishi. Bu holda yer usti suvlari bilan qoplangan maydon ortiqcha namiqadi va 
botqoqlanadi, agar suv tarkibida tuz miqdori ko‘p bo‘lsa, bu yerlar sho‘rlanishi ham 
mumkin. 
4. Gidrogeologik sharoitlar
– sizot suvlarining yer ostidagi harakati.
Sizot suvlarining yer osti harakati
natijasida yerlarning sho‘rlanishi olib chiqish 
konuslari misolida, daryolarning sug‘orish maydonlariga nisbatan yuqori bo‘lgan 
ko‘rinishlarida va bosimli sizot suvlari ta’sirida namoyon bo‘ladi. 
Tabiiy omillarga, yuqoridagi omillardan tashqari, tuproqning mexanik tarkibi, 
litologik qirqim tarkibi va o‘simlik ham misol bo‘ladi. Chunki tuproqning ortiqcha 
namiqishiga, botqoqlanishiga va sho‘rlanishiga bu omillarning ham aloqasi bor. 
Mexanik tarkibi og‘ir tuproqlar, suv o‘tkazuvchanligi yomon tuproq qatlamlari 
ko‘proq ortiqcha namiqadi va sho‘rlanadi. Yerning yuza qatlamida o‘simlikning bor-
yo‘qligi ham yer usti suvlarining oqishiga va tuproq suvlarining bug‘lanishiga katta 
ta’sir ko‘rsatadi. 
Yuqorida qayd qilga-nimizdek, tuproqning sho‘rlanishi yer usti va yer osti 
suvlarining harakati (geomorfologik jarayonlar) natijasida vujudga kelar ekan. 

---

107
Bundan tashqari, tuproqlarning sho‘rlanishiga tuzli tog‘ jinslarining shamol natijasida 
ko‘chishi va tuz toshlarining ochiqlikka chiqib qolishi ham sabab bo‘ladi. 
Birlamchi sho‘rlanish deb tuproqning tabiiy jarayonlar natijasida sho‘rlanishiga 
aytiladi.