Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan maydonlardan unumli foydalanishda, avvalo

7.2. Tuproqlarning botqoqlanishi va sho‘rlanishi sabablari 
Melioratsiyaning asosiy vazifalaridan biri – tuproqning suv rejimini rostlashdir. 
Chunki, tuproqning suv rejimi, o‘simlik rivoji uchun zarur bo‘lgan, tuproqning faol 
qatlamidagi havo, issiqlik, tuz, mikrobiologik va ozuqa rejimlariga, ya’ni tuproqning 
asosiy unumdorlik omillariga katta ta’sir ko‘rsatadi. 

---

105
Bu o‘rinda melioratsiya qilinadigan yerlarning suv muvozanatini bilish juda ham 
muhimdir. 
Agar muayyan maydon misolida yog‘in muvozanat tenglamasini tuzadigan 
bo‘lsak, u quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: 
E
V
W
V
P
0
+
+
+
=
,mm, 
bu yerda 
P
-yog‘in; 
W
-tuproq faol qatlamiga singib kirgan suv miqdori; 
0
V
-yer ustida saqlanib 
qolgan suv miqdori; 
V
-muvozanat maydonidan tashqariga oqib ketgan suv miqdori; 
E
-tuproqdan 
va o‘simliklar yordamida havoga bug‘langan suv miqdori (o‘lchamlar mm da). 
Yuqoridan ma’lumki, muayyan maydonning tabiiy namgarchiligini akademik A. 
N. Kostyakov tavsiyasi bo‘yicha suv muvozanati koeffitsienti yordamida baholash 
mumkin. 
Suv muvozanati koeffitsienti (
α
) – tuproqning faol qatlamiga singib kirgan suv 
miqdorining (
P
W
⋅
=
µ
) umumiy bug‘lanish (evopo-transpiratsiya) miqdoriga 
(
E
Т
Е
Е
Е
+
=
) nisbatidir: 
E
P
⋅
=
µ
α
, bunda 
1
>
α
yoki 
1
<
α

bo‘lishi mumkin. 
Agar 
1
>
α
bo‘lsa, bunday yerlar ortiqcha namiqqan yerlar (gumid zona) deb 
hisoblanadi. 
1
<
α
bo‘lgan yerlarda qishloq xo‘jaligi ekinlarini yetishtirish uchun 
asosan, tuproqning faol qatlamidagi namni qochirish ishlari olib boriladi. 
Agar 
1
<
α
bo‘lsa, bunday yerlar qurg‘oqchil yerlar (arid zona) deb hisoblanadi. 
1
<
α
bo‘lgan yerlarda qishloq xo‘jaligi ekinlarini yetishtirishda, asosan, tuproqning 
faol qatlamidagi o‘simlik iste’moli uchun yetishmaydigan namlikni to‘ldirish 
maqsadida sug‘orish ishlari olib boriladi. 
Bu har ikkala yer o‘rtasidagi (
8
,
0
2
,
1
>
>
α
)
yerlar o‘zgaruvchan, turg‘un 
bo‘lmagan yerlar (subarid zona) deb hisoblanadi. Bunday yerlarda qishloq xo‘jaligi 
ekinlarini yetishtirish uchun tabiiy xo‘jalik shart-sharoitlariga qarab ish olib boriladi.

---

106
Yuqorida qayd etilgan tabiiy har uch holatdagi yerlarda ham ortiqcha namiqqan, 
botqoqlangan va sho‘rlangan maydonlar uchraydi. Bu holat qishloq xo‘jaligi ekinlari 
yetishtiriladigan maydonlarni ishga yaroqsiz qilib qo‘yadi. 
Uning asosiy sabablari quyidagilar hisoblanadi: