Sitologiya va
§. Embrion rivojlanishiga tashqi muhitning ta’siri
Download 4.9 Mb. Pdf ko'rish
|
9-sinf biologiya darslik kitob
- Bu sahifa navigatsiya:
- akseleratsiya
|
45 §. Embrion rivojlanishiga tashqi muhitning ta’siri
Tashqi muhit omillarining ta’siri homila davrida ham, undan keyingi davrida ham kuzatiladi. Ayniqsa, embrion tashqi muhit omillarining o‘zgarishiga juda ta’sirchan bo‘ladi. 47 rasm. Kapalakning to‘la o‘zgarish bilan rivojlanish (metamorfoz) bos- qichlari: Tuxumdan qurtning chiqishi, g‘umbak hosil qilishi, g‘umbakdan kapalakning chiqishi. http:eduportal.uz 123 oRGANIZMLARNING INDIVIDuAL RIVoJLANIShI - oNToGeNeZ V Bo‘LIM odam homilasining rivojlanishiga zarar ko‘rsatuvchi omillar- ga alkogol, tamaki tarkibidagi nikotin, giyohvand moddalar kiradi. Bu moddalar insonning faqat sog‘ligiga zarar yetkazibgina qol- masdan, balki jinsiy hujayralarning xromosomalari, genlarida mu- tatsiyalarga sabab bo‘lishi ham mumkin. Bunday o‘zgargan hujay- ralarning otalanishi natijasida hosil bo‘lgan homilaning yashash qobiliyati susayadi, noto‘g‘ri rivojlanadi va har xil mayib-majruh bolalar tug‘iladi. homilador ona tomonidan iste’mol qilingan hatto juda oz miq- dordagi alkogol, nikotin, giyohvand moddalar homilaning jismoniy va ruhiy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatib, zaif va kasal bolalar tug‘ilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Postembrional davrda ham or- ganizmning rivojlanishiga abiotik omillar harorat, yorug‘lik, namlik, kislorod, har xil kimyoviy birikmalar katta ta’sir ko‘rsatib, rivojla- nishini jadallashtirishi yoki susaytirishi mumkin. hozirgi vaqtda bundan 50–100 yillar ilgariga nisbatan bolalar va o‘smirlarning jismoniy funksiyalarining rivojlanishi ancha jadal- lash ga n ligi kuzatilmoqda. Bu hodisani akseleratsiya (lotincha – jadallashish so‘zidan olingan) deyiladi. Gomeostaz. Tashqi muhit omillari ta’sirining o‘zgarishiga qa- ramay tirik organizmlarning o‘z tuzilishi va ichki muhitining doimiy- ligini o‘zgartirmasdan saqlay olish xususiyati gomeostaz deyiladi. Gomeostazni ta’minlashda organizmning morfologik tuzilishi doi- miyligini va butunligini ta’minlashda regeneratsiya muhim aha- miyatga ega. Regeneratsiya deb, organizmlarning hayot faoliya- ti davomida yoki biron ta’sir natijasida yashash muddati tugagan yoki shikastlangan hujayralar, to‘qimalar yoki a’zolarning qayta tiklanishiga aytiladi. Ichki muhitning doimiyligini saqlashda organizmning barcha sistemalari birgalikda qatnashadi. Natijada organizmning tana harorati, kimyoviy ionlar va gazlar tarkibi, qon bosimi, nafas olish va yurak urishi tezligi, moddalarning almashinuvi doimiyligi saqlanadi. http:eduportal.uz 124 oRGANIZMLARNING INDIVIDuAL RIVoJLANIShI - oNToGeNeZ V Bo‘LIM Anabioz. Ba’zan organizmlar hayot jarayonlarining da- vom etishi qiyin bo‘lgan muhit sharoitlariga tushib qoladi. Shun- day sharoitlarda organizm anabioz (“ana” – yangi, “bios” – ha- yot so‘zlari dan olingan) holatiga o‘tadi. Anabioz holatidagi orga- nizmlarda moddalar almashinuvi juda sekinlashadi yoki vaqtincha deyarli to‘xtaydi. Mikroorganizmlarning sporalari, o‘simliklarning urug‘lari, hayvonlar tuxumlari anabiozga misol bo‘la oladi. 1 . Postembrional rivojlanish davriga abiotik omillar qanday ta’sir ko‘rsatadi? 2. Akseleratsiya deb nimaga aytiladi? uning sababi nima? 3. Gomeostaz deb nimaga aytiladi? 4 . Anabioz nima va unga misollar keltiring. Download 4.9 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|