Induksiyaning tiplari - Elimenativli induksiya. Hodisalarning sabablarini ko’rsatish gipotezalarni haqiqatga o’xshashlik tarkibiga o’tkasihda hal qiluvchi hisoblanadi.
- Misol. Quyidagi haqiqatga o'xshamaydigan mantiqsiz «Bog’da-atirgul, Samarqandda-aka» mulohazalar berilgan. Ushbu mulohazalardan shunday gipotezani shakllantirish kerakki, unga asosan hamma vaqt kkita hodisa birvaqtda o’rinli bo’lsin: 1) bog’da atirgul gullaydi, 2) aniq «aka» Samarqandda bo’ladi. Ikki hodisani quyidagi yangi mulohaza sifatida bog’laymiz: «Aka –Samarqandda yashaydi, nafaqaxo’r, o’zining barcha vaqtini atirgul gullagan vaqtdan tashqari paytlarda dachada o’tkazadi. Nima uchun? Cunki uning atirgul gullariga allergiyasi bor». Korinib turibdiki, haqiqatga o'xshamaydigan mulohaza to’liq haqiqatga o’xshaydigan mantiqli gipotazaga aylandi.
- Shunday qilib, biz eliminativli induksiyaga yaqinlashdik, ya’ni D.S.Mill so’zi hilan aytganda sabab haqidagi tushunchalar barcha induksiya nazariyalarining ildizini tashkil qiladi.
- D.S.Mill induktivli xulosalashlarning quyidagi usullarini taklif qildi [15].
- Endi induksiyaning uchinchi tipi-induksiyani teskari deduksiya sifatida qaraymiz. Bu erda N.N’yuton, St.Djevonslar hal qiluvchi hissalarini qo’shdilar. Djevons induksiya va deduksiy munosabatini o’rganib, quyidagini yozadi: «Deduksiyada qonunlardan xulosalarni rivojlantirish sodir bo’ladi. Induksiyada esa mutlaqo teskari jarayon sodir bo’ladi. Bu erda aniq natijalar beriladi, ushbu natijalardan kelib chiqadigan umumiy qonunni ochish talab etiladi».
- N.N’yuton, St.Djevonslar induksiyani eng avvalo ma’lum faktlar va kamroq umumiy qonunlar va prinsiplarni tushuntiruvchi umumiy qonunlar va prinsiplarni ochuvchi usul sifatida talqin qilganlar. Induktivli xulosalash shunda va faqat shundagina to’g’ri bo’ladi, qachonki faktlarni (asosi, induksiyalarning boshlang’ich manzili) tushuntirish uchun taklif qilingan qonun yoki prinsiplardan faktlarni hosil qilish mantiqiy (deduktivli) ravishda amalga oshirilsa.
- D.S.Millning qonunlarini mantiqiy predikarlar tilida izohlashda expert tizimlarda axborotlar to’liqmas bo’lganda induksiyaning ko’zga ko’ringan usullaridan biri – DSM - gipotezalarni avtomatik hosil qiluvchi usulning yaratilishiga olib keldi. Bu usulni D.S.Mill taklif qilgan [15].
Do'stlaringiz bilan baham: |
