Tabiy ofatlar va boshqa favqulodda vaziyatlarda aholi harakati. Tayyorladi: Jabborova Mardona Qabul qildi: Qurbonboyeva Xovvajon

Vulqon otilishi
Sent-Yelens vulqonining otilishi
Vulqon otilishi keng tarqalgan halokat va tabiiy ofatlarga olib kelishi mumkin. Portlashlar paytida odamlarning nobud boʻlish va oʻlimning asosiy sabablari quyidagilardir:
toʻgʻridan-toʻgʻri vulqon otilishi, vulqon portlashi va toshlarning qulashi orqali zarar yetkazadi.
vulqon yonbagʻirlaridan oqib tushadigan lavaning otilishi binolar va hayvonlarni yoʻq qiladi.
vulqon kulining chiqishi, vulqonga eng yaqin joylarda zich qatlamda joylashishi va uylarning tomi va elektr uzatish liniyalarining qulashiga olib kelishi mumkin. Kul suv bilan aralashtirilganda betonga oʻxshash material hosil boʻladi, shuning uchun ham oz miqdorda kul zarralarini nafas olish va ularni oʻpkaga kirishi orqali odamlarga zarar yetkazishi mumkin. Kul, shuningdek, samolyot dvigatellari kabi mexanik qurilmalarning harakatlanuvchi qismlariga ham zarar yetkazadi.
vulqon gazlari, kul va jinslar aralashmasidan iborat piroklastik oqimlarning shakllanishi. Oqim tezligi baʼzan soatiga 700 km ga yetadi. Piroklastik oqimlar vulqon otilishida oʻlimning asosiy sabablaridan biridir. Masalan, Pompey piroklastik oqim bilan vayron boʻlgan deb ishoniladi. Baʼzan vulqon otilib chiqqanda lahar hosil boʻladi — suv, vulqon kuli, pemza va toshlar aralashmasidan iborat loy oqimi. Lahar issiq vulqon materiali sovuqroq krater koʻllari, daryolar, muzliklar yoki yomgʻir suvlari bilan aralashganda hosil boʻladi. Kuchli laharning paydo boʻlishiga olib kelgan eng mashhur vulqon otilishlaridan biri 1985-yilda Nevado del Ruiz vulqonining otilishidir. Loy oqimlari Armero shahrini deyarli butunlay vayron qilgan kuchli lahar hosil qildi. Shaharning 29 000 aholisidan 20 000 dan ortigʻi halok boʻlgan.
Eng kuchli va eng katta hajmli otilishlarni keltirib chiqaradigan vulqon (VEI 8) koʻpincha „supervulqon“ deb ataladi. Supervulqonning asosiy xavfi koʻp yillar davomida global iqlim va oʻrtacha haroratga halokatli taʼsir koʻrsatadigan ulkan kul bulutining tarqalishidadir. Vulkanologlarning fikriga koʻra, Yerdagi supervulqonning oxirgi otilishi 27 ming yil oldin Yangi Zelandiyaning Shimoliy orolida sodir boʻlgan va insoniyat tarixidagi eng kuchli otilish taxminan 73 ming yil oldin Toba supervulqonining otilishi hisoblanadi. Olimlarning fikriga koʻra, bu otilish paytida yer ostidan ming kub kilometrdan koʻproq magma otilib chiqqan va bunday otilishning halokatli oqibatlari har xil turdagi tirik mavjudotlar, shu jumladan odamlar sonining keskin kamayishiga olib kelgan. Antropologlarga koʻra, oʻsha paytda butun Yer yuzida 10 000 odam qolgan.
Sent-Yelens vulqonining otilishi
Sel
Sel oqimi — bu mineral zarralar, toshlar va tosh boʻlaklari juda yuqori konsentratsiyali (oqim hajmining 50-60 % gacha) boʻlgan oqim boʻlib, u toʻsatdan kichik togʻ daryolari havzalarida va quruq jarlarda paydo boʻladi va odatda kuchli yogʻingarchilik yoki tez qor erishi natijasida yuzaga keladi.
Sel oqimi kuchli va uzoq muddatli yomgʻirlar, muzliklar yoki mavsumiy qor qoplamining tez erishi natijasida, shuningdek, kanalga koʻp miqdorda boʻshashgan yorilish materiallarining qulashi natijasida paydo boʻladi. Togʻli hududlarda oʻrmonlarning kesilishi yuzaga kelishida hal qiluvchi omil boʻlishi mumkin: daraxtlarning ildizlari tuproqning yuqori qismini ushlab turadi, bu esa sel oqimining paydo boʻlishiga toʻsqinlik qiladi.
Koʻpincha sel oqimlari tekisliklarda, shu jumladan vulqonlarda sodir boʻladi .
Koʻchki
Koʻchki — tortishish taʼsirida tog 'jinslari massalarining qiyalikdan pastga tushishi va ajralishi. Koʻchkilar vodiylarning yon bagʻirlarida yoki daryo qirgʻoqlarida, togʻlarda, dengiz qirgʻoqlarida, dengiz tubidagi joylarda sodir boʻladi. Koʻpincha koʻchkilar suvga chidamli va suv oʻtkazuvchi jinslarning almashinishidan tashkil topgan yon bagʻirlarda yuzaga keladi.
Koʻchkilarning paydo boʻlishining sababi tortishish kuchi va ushlab turish kuchlari oʻrtasidagi nomutanosiblikdir. Keltirib chiqaradigan omillar:
suv bilan yuvish natijasida qiyalikning tikligi oshishi;
yogʻingarchilik va yer osti suvlari bilan nurash yoki botqoqlanish paytida jinslarning mustahkamligini zaiflashishi;
seysmik zarbalarning taʼsiri;
qurilish va tadbirkorlik faoliyati.