Umumiy amaliyot shifokorini tayyorlashda huquq va deontologiya asoslari

Nazorat savollari:
1. Vrachlarni xatosi deganda nimani tushunasiz?
2. Vrachlar xatosining sabablarini ko'rsating.
3. Vrachlarni xatosi qaysi guruhlarga bo'linadi?
4. Vrachlarning xatosi qaysi kategoriyaga kiradi?
5. Diagnostik xatoliklar qanday xarakterlanadi?
6. Tibbiy yordamni tashkil qilishda qanday xatoliklarga yo'l qo'yilishi mumkin?
7. Davolash usullarini tanlash va davolash o'tkazishdagi xatoliklar deganda nimani tushunasiz?
8. Tibbiyot hodimlari hulqining deontologik asoslarini ko'rsating.
9. Tibbiyot hujjatlarini to'lg’azishda vrachlar qanday xatoliklarga yo'l qo’yishlari mumkin?
10. Tibbiyot amaliyotidagi baxtsiz hodisalarning tipik turiga nimalar kiradi?
11. Tibbiyot amaliyotida baxtsiz hodisalar deganda nimani tushunasiz?
12. Tibbiyot amaliyotida baxtsiz hodisalar jinoyatning qaysi turiga kiradi?
VII - BOB. TIBBIYOT HUJJATLARINING DAVOLASH-DIAGNOSTIK, ILMIY AMALIY, TARBIYAVIY VA YURIDIK AHAMIYATI
Davolash-profilaktika muassasalari faoliyatida hamda fuqarolar va alohida guruh aholisining sog’lig’ini saqlashni belgilovchi ma'lumotlarni o'zida mujassamlantiruvchi, yozilishi va tahlil qilinishi uchun mo'ljallangan hisob-kitob hujjatlari yig’indisiga tibbiyot hujjatlari deyiladi.
Mamlakatimizda tibbiyot hujjatlari sog’liqni saqlash muassasalari faoliyatida diagnostik, davolash va profilaktika chora tadbirlarini ta'minlovchi birdan bir universal hujjat hisoblanadi.
Tibbiyot hujjatlariga birlamchi hisob (kasallik tarixi, bemorning individual ambulatoriya kartasi, ishga yaroqsizlik varaqasi, chaqaloqlarning rivojlanish tarixi va boshqalar) hujjatlari kiradi. Hisobot hujjatlariga profilaktika emlash kartalari, poliklinikada almashinuv kartalari, tez tibbiy yordam habarlari kartalari va boshqalar kiradi.
Butun mamlakatimiz bo'ylab tibbiyot hujjatlarining shakli bir xildir. Ularning har birini tartib nomeri bo'lib, bu sog’liqni saqlash vazirligining qoidalariga kiritilgan.
Barcha birlamchi hisob hujjatlari ichida eng muhimi kasallik tarixi, agar bemor ambulatoriyada davolangan bo'lsa, bemorning individual ambulatoriya kartasidir). Kasallik tarixi kasalxonada davolanuvchi bemorning holatini kuzatish natijalarini yozilishiga mo'ljallangan hujjatdir. Bunday yozuvlarga diagnostik tekshiruv natijalari va tashxis, davolash muolajalari, kasallikning o'tishi va oqibatlari kiradi.
Kasallik tarixi bemor kasalxonadan chiqarilgandan keyingi vrach tomonidan qilinadigan ishlar, bemorning ish faoliyati va sog’lig’ini saqlash masalalarini amalga oshirishga yordamlashuvchi asosiy hujjat hisoblanadi.
Agar kasallikning oqibati o'lim bilan tugagan taqdirda kasallik tarixida murdani patologoanatomik yoki sud tibbiyoti ekspertizasi tekshiruvidan o'tkazish natijalari yoziladi.
Kasallik tarixini tuzilish tarkibini birinchi marta buyuk rus terapevti M.YA.Mudrov tomonidan taklif qilingan. U birinchilardan bo'lib anamnez haqidagi ta'limotni ishlab chiqdi. Klinik amaliyotiga pal’patsiya, perkussiya va auskul’tatsiya usullarini taklif qildi. Klinik amaliyotiga laboratoriya tekshiruv usullarini ham kiritdi. Kasallik tarixini hozirgi davrga kirguniga qadar rus olimlaridan G.A.Zahar’in, A.A.Ostroumov, S.P.Botkin, M.V.Chernorutskiylar bemorlarni ilmiy asoslangan klinik tekshirish sistemasining tuzilishi, epiopatogenetik asoslangan tashxis qo’yish hamda davolashning barcha usullaridan foydalanishda ko'rsatgan amaliy maslahatlari qimmatlidir.
Kasallik tarixi muhim davolash-diagnostik, ilmiy-amaliy, tarbiyaviy va yuridik ahamiyatga egadir.
Tibbiyot tarixidagi diagnostik va davolash muolajalari o'tkazilganligi to’g’risidagi yozuvlarning muhim davolash-diagnostik ahamiyatga egaligini ko'rsatish maqsadga muvofiqdir. Hozirgi davrda tashxis qo’yishda va davolashda ham bir necha vrachning qatnashuvi ko'zga tashlanadi. Bunday hollarda kasallik tarixidagi yozuvlar ko'pgina vrachlarning bemorni birgalikda diagnostika va davolash jarayonlarida qilgan harakatlarini ko'rsatadi.
Kasallik tarixi har xil kasalliklarning tarqalishi va sharoitlari, klinik o'tishi hamda oqibatlari to’g’risida ilmiy axborot beruvchi eng muhim hujjat bo'lib, katta ilmiy-amaliy ahamiyatga egadir. Ko'pgina kasallik tarixining tahlili kasalliklarni ratsional davolash va profilaktika ishlari hamda aniq tashxis tadbirlarini ishlab chiqishda yordamlashadi. Hozirgi davrda har xil kasalliklarning klinik ko'rinishlari to’g’risidagi aniqlangan yozuv usullari tashxisda kibernetika usullarini qo'llash, havfli faktorlarni aniqlash, u yoki bu davolash, shuningdek operativ usuliga ko'rsatmani belgilash va kasalliklarni oqibatini aniqlashda qo'llaniladi.
Kasallik tarixining tarbiyaviy ahamiyati juda muhimdir, chunki qo'lida kasallik tarixini tutgan vrach bemorni sinchiklab o'rganish orqali haqiqiy vrach sifatida shakllanadi.
Tibbiyot instituti talabalari va yosh vrachlarga kasallik tarixini tuzish va to'lg’azishda to’g’ri fikrlarni shakllantirishda pedagoglar va hurmatli ustozlar ularda kasallik belgilariga to’g’ri baho berishi va tashxis qo’yish, davolash usullarini aniqlash, bemorning sog’lig’i va hayotini saqlab qolishda javobgarlik hissini paydo bo'lishi kabi tarbiyaviy maslahatlari bilan yordamlashadilar.
U yoki bu davolash muassasasida to'lg’azilgan kasallik tarixi shu tashkilotning ob’yektiv “yuzini” belgilaydi va unda olib borilgan davolash-diagnostik ishlarining darajasini ko'rsatadi. Har bir kasalxona yoki poliklinikaga vaqti vaqti bilan yangi yosh vrachlar keladi. Ularni shakllanuvi va vrach sifatida mutaxassis bo'lib yetishuvida jamoaning o'rni kattadir. U tashkilotda tibbiyot hujjatlari bilan ishlashga qanday e'tibor qaratilgan bo'lsa, vrachni tarbiyalash ham shunga bog’liqdir.
Kasallik tarixi ko'pincha yuridik hujjat bo'lganligi uchun ham muhim yuridik ahamiyatga hisoblanadi. Kasallik tarixi tibbiyot hujjati sifati, istagan paytda u sud jarayonida muhokamaga sababchi bo'lishi mumkin.
Rus tilida hujjat - (dokument) isbotlash usuli deb tarjima qilinadi.
Jinoiy ishi bo'yicha isbotlash bor ma'lumotlar hisoblanilib, bular ma'lum qonun asosida surishtiruv organlari, tergovchi va sud, fuqaroning javobgarligi, jamiyat uchun havfli harakatlarning bor yoki yo'qligi hamda ishni to’g’ri ochilishidagi hislatlarni belgilaydi.
Bunday ma'lumotlar guvohlar, jabrlanuvchi, ekspert hulosasi, ashyoviy dalillar, tekshiruv va sud harakatlari bayonlari hamda boshqa hujjatlar bilan tasdiqlanadi.
Mamlakatimizda tibbiy yordam ko'rsatish davolash - profilaktika muassasalari, uning hodimlari - vrachlar hamda o'rta tibbiyot hodimlarining qonun bilan belgilangan yuridik burchlari bo'lib, bu bemorning ushbu yordamni olish haqidagi konstitutsion huquqining bajarilishidir. Kasallik tarixida (bemorning kasalxonada yotish kartasi, individual ambulatoriya kartasi) tibbiyot hodimlarining bemorga davolash-diagnostika yordami ko'rsatishlari bayonlashtiriladi. Shuning uchun ham kasallik tarixiga qarab, barcha davolash-diagnostika muolajalarining to’g’riligi, o'z vaqtida o'tkazilganligi va kerakliligini baholash mumkin. Mana shular, kasallik tarixining yuridik ahamiyatini ko'rsatadi.
Shunday qilib, kasallik tarixini (shuningdek boshqa tibbiyot hujjatlarini) to'lg’azishda bemorning ahvoli va unga tayinlangan davolash ishlarini yozishda vrach doimo o'zi to'lg’azadigan hujjatni huquqiy ahamiyatga ega ekanligini unutmasligi zarur, chunki undagi yozuvlar, ayniqsa, jarohatlanishlarga aloqasi bo'lsa, qidiruv ishlarida muhim qiziqish tug’diradi. Shuning uchun ham bunday yozuvlarni axborot manbai sifatida aniq va to’liq izohlanishi talab qilinadi. Bizga ma'lumki, kasallik tarixi to’liq va ob’yektiv bo'lsa, bunda jinoyatga aloqador ma'lumotlarni aniqlash anchagina osondir.
Kasallik tarixida bemorni (jabrlanuvchini) kasalxonaga kelgan vaqti aniq ko'rsatiladi. Uni kuzatuvchi kishilar yordamida jarohatlanishning joyi, vaqti, holati, sharoiti va sabablari ko'rsatiladi. Bundan tashqari, jinoyatni qidirishda kerak bo'lgan ma'lumotlarni tez yordam mashinasi orqali jabrlanuvchini kasalxonaga keltirilganligini ko'rsatuvchi kuzatuv hujjatlaridan ham olinishi mumkin.
Kasallik tarixida jarohatlanishga aloqador barcha ma'lumotlarni yozilishi fuqarolar sog’lig’ini saqlash hamda hayotiga qarshi jinoyatlarni ochishda ham muhim ahamiyatga ega ekanligini alohida ko'rsatish maqsadga muvofiqdir. Jabrlanuvchidan topilgan ob’yektiv o'zgarishlar xarakterini bilish davolovchi vrach uchun tashxis qo’yish va ratsional davolash usulini belgilashda muhim asos bo'ladi.
Davolovchi vrach, jarohatlanishni tekshirish paytida uning morfologik ko'rinishlarini aniqlaydi: tirnalishlar, qontalashlar, yaralar, chiqishlar, suyaklarning sinishlari va boshqalar; jarohatlanish xossalarini tahlil qilib, uni o'tmas yoki o'tkir vositalar, o'qotar qurollari va boshqalar tomonidan sodir bo'lganligi haqidagi masala yechiladi. Barcha ob’yektiv ma'lumotlar kasallik tarixida ko'rsatilishi zarur. Bunday hollarda jarohatlanish hususiyatlarini yozilishiga alohida e'tibor berilishi talab qilinadi (masalan, to’g’ri chiziqli, uzunligi 3smli chetlari to’g’ri, uchlari o'tkir burchakli, yumshoq to'qimalarga qon quyilganligi ko'rsatiladi va “kesilgan yara” deb tashxis qo'yiladi). Har bir topilgan jarohatlanishda uning o'lchami, morfologik hususiyatlari, aniq joylashgan joyi (anatomik nuqta va chiziqlari, transport va o'qotar qurollari bilan jarohatlanganda jarohatning oyog’ini tagidan to yuqorigacha joylashgan masofani aniqlash talab qilinadi).
Kasallik tarixidagi jarohatlanishlar haqidagi ma'lumotlar asosiy hujjat manbai bo'lib, vrachlar muolajasidan keyin jarohatning dastlabki ko'rinishi o'zgaradi va shuning uchun ham bunday ma'lumotlarni kasallik tarixida o'z vaqtida ko'rsatilishi maqsadga muvofiqdir.
O'zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 69 moddasida tan jarohatlari xarakterini aniqlash uchun sud tibbiyoti ekspertizasi o'tkazilishi shartligi ko'rsatilgan. Biroq sud tibbiyoti eksperti kamdan kam hollarda jarohatlanishdan keyin jabrlanuvchini birdaniga ko'zdan kechirish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Ko’pchilik hollarda bir necha kundan so'ng jarohatlanuvchini ko'zdan kechirishga to’g’ri keladi. Bu davrda vaqt o'tishi va davolash tufayli jarohatning harakteri ancha o'zgaradi. Shuning uchun ham ekspert hulosasida tergov organlarini qiziqtiruvchi savollar, hususan jarohatlanish harakteri, uning sodir bo'lish mehanizmi, jarohatlovchi sabablar, og’irlik darajasi, jarohatlanish muddati va boshqalar kasallik tarixidagi ma'lumotlarga asoslanadi. Agar bu ma'lumotlar yetarli bo'lmasa yoki jarohatlanish yaxshi yozilmagan bo'lsa, ekspert o'zining oldiga qo'yilgan savollarga javob bera olmasligi yoki noto’g’ri hulosaga kelishi mumkin.
Jarohat ekspertizasida albatta jarohatning og’irlik darajasi haqidagi masala yechilishi zarur. Bunda jarohatlanish 3 turga: og’ir, o'rtacha og’irlikdagi va yengil tan jarohatlariga bo'linadi. Yengil tan jarohatlariga esa o'z navbatida sog’lig’ini qisqa muddatli yo'qotilishi yoki ish qobiliyatini biroz yo'qotilishi, yoki sog’lig’ini va ish qobiliyatini yo'qotilmasligi kiradi.
Og’ir tan jarohatining eng muhim mezonlaridan biri uning hayot uchun havfliligidir.
Jarohatlanishning hayot uchun havfliligi ekspert tomonidan aniqlaniladi. Bu kasallik tarixidagi jarohatning klinik belgilari va asorati, jarohatlanishning umumiy holati og’irligi tufayli qo'yilgan tashxis haqidagi yozuvlarga asosan belgilanadi. Kasallik tarixida asosiy masala tashxisga qaratilgan.
Tashxis bu grekcha diagnosis - aniqlash degan ma'noni bildirib, kasallik yoki jarohatlanish oqibatida (etiologik, patogenetik, klinik va morfologik ko'rinishlari) hozirgi zamon fani olimlarining qarashlari bilan ifodalanuvchi vrachning qisqacha hulosasi hisoblanadi.
Davolovchi vrach tomonidan kasallik tarixida qo'yiluvchi tashxis bemorni klinik, instrumental, laboratoriya tekshiruvlari yakuni bo'lib, faqatgina bemorni davolash usullari va taktikasini aniqlabgina qolmasdan, balki ko'p darajada jabrlanuvchida bo'lgan jarohatlanish xarakteri va darajasi haqida sud tibbiyoti ekspertining hulosasini ham belgilaydi. Tashxis kasallik tarixida yozilgan ob’yektiv ma'lumotlarga asoslanishi zarur.
Agar jabrlanuvchi unga yetkazilgan jarohat tufayli kasalxonaga yotqizilgan bo'lsa, sud tibbiyoti ekspertizasi uchun eng muhimi kasallik tarixida jarohatlanishning turi (masalan, “yopiq kalla-miya jarohatlanishi”), uning xarakteri va hususiyatlari (masalan, “sanchib kesuvchi vositasi yordamida qorinning oldingi devori jarohatlanishi tufayli ingichka ichak devoriga kirishi”) tashxisida faqatgina asosiy jarohatlanish ko'rsatilibgina qolmasdan, balki boshqalari (tirnalishlar, qontalashlar va boshqalar) ham ko'rsatiladi. Agar shok rivojlanadigan bo'lsa, uning darajasi ko'rsatilishi zarur. Agar qon ketish bo'lsa, unga tushuncha beriladi.
Kasallik tarixida tashxisni to'lg’azish tartibi quyidagicha belgilangan:
- kasalxonaga jo'natishda qo'yilgan tashxis;
- kasalxonaga yotqizishdagi tashxis;
- dastlabki klinik tashxis;
- yakuniy klinik tashxis;
Ayrim hollarda kasallikka yoki jarohatlanishga tashxis qo’yishda tahlili bo'lmasa, ammo bemor hushsiz holatda bo'lgan va kasallikning klinik belgilari noaniq bo'lgan taqdirda yuqoridagilarga amal qilish bilan bog’liq bo'ladi. Kasallik tarixidagi tashxisga aloqador barcha bo'limlarni to'lg’azilishi shart.
Kasallik tarixidagi tugallangan klinik tashxis har doim ham to’g’ri qo'yilmasligi mumkin. Davolash - nazorat komissiyasi, patologoanatomlar va sud tibbiyoti ekspertlari tomonidan ayrim hollarda noto’g’ri qo'yilgan tashxis aniqlanmagan asorati va yo'ldosh kasalliklari ko'zga tashlanadi. Shuningdek, isbotlanmagan tashxis, uni tuzish va shakllanuvida yo'l qo'yilgan xato, kamchiliklar (masalan, asosiy kasallik o'rniga uning asorati va ko'rinishi, qon ketish) aniqlaniladi.
Ayrim hollarda faqatgina bemorning birgina shikoyatiga qarab bosh miya chayqalishi tashxisi qo'yiladi va bu o'z navbatida jarohatlanishni og’irlik darajasini aniqlashda qiyinchilik tug’diradi.
Kasallik tarixida bemorni kasalxonaga yotqizilishida unda mastlik holati borligini yozilishi ham muhim ahamiyatga egadir.
Hozirgi davrda o'z ta'siriga ega normativ hujjatlarga ko'ra, mastlik holatida bo'lgan bemorlarga ishga qobiliyatsizligi haqidagi varaqasiga haq to'lanmaydi. Bunda kasallik tarixidagi bemorning mastlik holatida kasalxonada yotganligini ko'rsatuvchi vrachning yozuvi muhim asos bo'ladi.
Davolovchi vrach tomonidan faqatgina bemorning og’zidan spirtli ichimlikni hidi kelishi yoki chiqarilayotgan havoda etil spirtining borligini aniqlovchi tahminiy sinamalar (Rapoport sinamasi, Mahovo - Shinkorenko naychasi reaksiyasi)ga asoslanilib hulosa chiqarilishi mumkin emasligini alohida eslatib o'tish maqsadga muvofiqdir. Yuqoridagi sinamalar keng qo'llanilishiga qaramasdan xarakterli hisoblanilmaydi, chunki chiqarilayotgan havoda spirtdan tashqari boshqa oksidlovchi moddalar bo'lganida ham bu sinamalar musbat bo'lishi mumkin. Bunda asosan bemorning qoni va siydigidan etil spirtini sifatiy hamda miqdoriy jihatidan gaz suyuqlikli xromatografiyasi usulida aniqlash muhim ahamiyatga ega bo'lib, qon va siydik tarkibidagi etil spirtining miqdoriga qarab mastlik darajasi aniqlaniladi.
Kasallik tarixining muhim tarkibiy va javobgar qismi klinik epikriz, ya'ni kasallik yoki jarohatlanishning harakteri va klinik o'tishi, bemorni kasalxonadan chiqarilishi to’g’risidagi ko'chirma, davolash o'tkazish, oqibati hamda sog’lig’ini tiklash va keyingi qoidalar haqidagi vrachning hulosasi hisoblanadi.
Kasallik tarixi va undagi yozuvlar tibbiyot hodimlari tomonidan kasb huquqbuzarligi to’g’risidagi jinoiy ishni ko'rib chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bundan tashqari, bemorlar va ularning qarindoshlari tomonidan o'z vaqtida va to’liq davolanmaganligi tufayli ko'ngilsiz oqibatlarga olib kelinganligi, vrachlarning sovuqqonligi haqida turli tashkilotlarga shikoyat qilgan hollarida ham kasallik tarixidagi yozuvlarga alohida e'tibor beriladi. Bu ko'pincha bemorning ahvoli keskin og’irlashganida yoki o'lib qolganida kuzatiladi.
Kliniko-anatomik konferensiyada ushbu materiallarning tahlili jinoyat qidiruv organlari faoliyatida ko’pchilik hollarda vrachning gunohkorligi tasdiqlanilmaydi, chunki bemorning sog’lig’ini buzilishi yoki uning o'limi kasallik yoki jarohatlanishning og’irlik darajasi bilan bog’liq bo'ladi.
Bunday hollarda tibbiyot hodimlarining haqliligida sud tibbiyoti yoki patologoanatomik tekshiruv natijalari bilan bir qatorda kasallik tarixidagi yozuvlar ham katta o'rin egallaydi. Undagi yozuvlarga qarab davolash-diagnostika usullarining to’g’riligi, operativ muolajalarning muhimligi, muddati, texnikasi va vrachning boshqa harakatlari baholaniladi. Kasallik tarixi, uning bo'limlari, unda ko'rsatilgan kasallik (jarohatlanish) to’g’risidagi oxirgi ma'lumotlar, tashxisni asoslash, xirurgik va boshqa tibbiy muolajalar haqidagi fikrlar to’liq tahlildan o'tkaziladi.
Kasallik tarixini e'tiborsizlik bilan to'lg’azilishi, kundalikda bir xil umumiy gaplar yozilishi tufayli ularga qarab kasallik yoki jarohatlanishlarning o'tishi to’g’risida to’liq hulosa chiqarilmasligi, undagi o'zgarishlar, tuzatishlar, operativ va boshqa murakkab diagnostik muolajalarga bemorning roziligi to’g’risidagi taklif qilingan maslahatchi vrachlarning yozuvi yo'qligi kabi masalalar vrachning o'z kasbiga sidqidildan yondashmaganligi yoki mansab vazifasini bajarishda axloqiy javobgarlikni to’lig’icha his qilmaganligi to’g’risidagi tasavvurga kelishiga sababchi bo'ladi. Bunday hollarda vrachning hizmat bilan juda bandligi, tibbiyot hujjatlari bilan ishlashga vaqti yetishmasligi, vrachning yozuvini tushunib bo'lmasligi va boshqa bahonalarni kechirib bo'lmaydigan hol deb hisoblasa ham bo'ladi. Yuqorida keltirilganlarning hammasini ko'pincha vrachni tergovchi tomonidan so'roq qilinayotgan paytida aniqlaniladi.
Tanosil kasalliklarini yuqtirish (O'zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 113-moddasi)da agar jabrlanuvchi yoki shubhalanuvchi bu kasalliklar bilan u yoki bu vaqt ichida davolanilgan taqdirda sud tibbiyoti ekspertizasi tayinlanadi. Ba'zan ekspertiza paytida kasallik belgilari ko'rilmasligi mumkin. Bunday hollarda ekspertning oldiga qo'yilgan savollarni yechishda kasallikni borligi va uning rivojlanish davrlari, ma'lum darajada boshqa kishiga yuqtirishi mumkinligi to’g’risidagi ma'lumotlarni kasallik tarixi va boshqa tibbiyot hujjatlarida yozilishi muhim ahamiyatga egadir.
Simulyatsiya, aggravatsiya va o'z-o'zini jarohatlash tufayli qonunga xilof tarzda o'z vazifasini bajarish, harbiy hizmatdan bosh tortish maqsadida qilingan harakatlar uchun ochilgan jinoiy ishlarni qidiruvda eng muhim isbotlash manbai kasallik tarixi hisoblanadi.
O'z-o'zini jarohatlash yoki simulyatsiyaga shubha qiluvchilar kasalxonaga yotqizilgach, biroz vaqt o'tgandan keyin operativ va terapevtik davolash usullaridan so'ng jarohatlanishning ko'rinishi ancha o'zgaradi, shuning uchun ham ekspert kasallik tarixidagi ma'lumotlarga asoslanib o'z hulosasini beradi.
Kasallik tarixi va boshqat ibbiyot hujjatlaridagi ma'lumotlar noma'lum odamning murdasi topilganda ayrim jinoiy ishlarda uning shaxsini aniqlashga yordam beradi. Bunda o'lgan yoki daraksiz yo'qolgan odamning bir-biriga o'xshashligini aniqlashda muhim isbotlash manbai kasallik tarixi va boshqa tibbiyot hujjatlari hisoblanadi. Bunday hollarda jarohatlanishlar va xirurgik operatsiyalardan keyin qolgan chandiqlar, tug’ma hol, tatuirovkalar va boshqa muhim belgilarga alohida e'tibor beriladi, chunki bu belgilarga qarab, shu odamning shaxsini aniqlash mumkin. Tishidagi protezlarga va boshqa quymalarga qarab ham noma'lum odamning shaxsini aniqlash mumkin.
Barcha yuqorida keltirilgan ma'lumotlar tibbiyot hujjatlari, xususan kasallik tarixining davolash-diagnostik, ilmiy-amaliy, tarbiyaviy va yuridik ahamiyatga ega ekanligini ko'rsatadi. Shuning uchun ham bunday hujjatlarning sifatiga yuqori talab qo'yiladi. Bu sohada sog’liqni saqlash muassasasi faoliyatini yaxshilashda olib boriladigan ishlar sog’liqni saqlash organlarining ajralmas burchi hisoblanadi..