Xo‘jalik hisobining mohiyati, boshqaruv tizimidagi ahamiyati va buxgalteriya hisobining umumiy tavsifi


ДАРС. ТАЙЁР МАХСУЛОТ, ТОВАРЛАР В А УЛАРНИНГ СОТИЛИШИНИ ХИСОБГА ОЛИШ


Download 0.78 Mb.
bet49/75
Sana21.01.2023
Hajmi0.78 Mb.
#1107127
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   75
Bog'liq
UMUMIY KITOB (4)

12 ДАРС.
ТАЙЁР МАХСУЛОТ, ТОВАРЛАР В А УЛАРНИНГ СОТИЛИШИНИ ХИСОБГА ОЛИШ

    1. Тайёр махсулот ва уни бахолаш

Тайер махсулот — корхоналарда ишлаб чикариш жараёнининг пировард махсулотидир.
Технологик ишлов беришнинг барча боскичларидан утган, тасдикланган стандартлар ва техник шартларга мувофик келадиган (унинг сифатини тасдиклайдиган сертификат ёки бошка хужжат билан таъминланган), техник назорат булими кабул килган ва омборга топширилган ёки харидорга юклаб жунатилган махсулот тайёр махсулот деб хисобланади.
Тайёр махсулот айланма маблаглари таркибига киради ва шунинг учун «Бухгалтерия хисоби тукрисида»ги Узбекистон Республикаси Конунига биноан у балансда ишлаб чикариш жараёнида асосий воситалар, хом ашё, материаллар, ёкилги, кувват, мехнат ресурслари ва уни ишлаб чикаришга дойр бошка харажатлар дан фойдаланиш билан боглик харажатларни уз ичига оладиган махсулотнинг хакикий ишлаб чикариш таннархи буйича акс эттирилиши керак.
Тайёр махсулотнинг хакикий таннархини факат хисобот даври (ой) тугаши билан хисоблаш мумкин. Махсулотнинг харакати (ишлаб чикариш, юклаб жунатиш, сотиш) эса хар куни юз беради, шунинг учун жорий хисоб учун махсулотнинг шартли бахоси зарур.
Тайёр махсулот харакаткнинг жорий, кундалик хисоби хисоб нархларида режадаги ишлаб чикариш таннархи ёки шартномавий нархлар буйича юритилади.
Ой охирида тафовут аникланади ва хисоб нархи хакикий таннархгача етказилади.
Жорий хисобда тайёр махсулотни бахолаш 4-сонли БХ.МС «Товар-моддий захиралар»га биноан FIFO ёки уртача тортилган киймат (AVECO) усулларадан бирига кура амалга оширилиши мумкин. Ушбу усулларнинг мохияти 9-боб «Моддий бойликлар, фойдаланишдаги инвентарь ва хужалик жихозлари хисоб и» да куриб чикилган.

    1. Тайёр ммсулот ишлаб чикариш ва унинг омборга келиб тушиш хисоби

Ишлаб чикарилган тайёр махсулотлар цехдан тайёр махсулотлар омборига топширилади. Тайёр махсулотни омборга топшириш кабул килиш-топшириш юк хатлари билан расмийлаштирилади, уларда куйидаги курсаткичлар урин олади: махсулотни кабул килган омборнинг раками (коди), махсулотнинг номи, унинг микдори, улчов бирлиги, нархи ва суммаси. Бажарилган ишлар ва хизматлар кабул килиш-топшириш далолатномаси билан расмийлаштирилади,
Омборда тайёр махсулот омбор хисоб варака (карточка)ларида натура куринишда, материаллар хисоби сингаи хисобга олинади. Уларда хар бир кирим ва чиким хужжати буйича маълумотлар ёзилади; хар бир ёзувдан кейин колдик чикарилади. Топшириш юк хатлари асосида махсулот чикариш кайдномалари тузилади, бунда тайёр махсулот кайдиомаларда икки хил: хисоб нархларида ва хакикий таннархи буйича акс эттирилади. Тайёр махсулотнинг жамлама хисоби 2810-«0мбордаги тайёр махсулотлар» счётида юритилади.

    1. Тайёр махсулотнн юклаб жунатиш хисоби

Тайёр махсулотни бериш ва уни корхона омборидан юклаб жунатиш буйрук – юк хат билан расмийлаштирилади, унга икки хужжат киритилган: омборга доир буйрук ва бериш учун юкхат. Улар асосида хисобварак-фактуралар ёзилади
«Бухгалтерия хисоби тугрисида»гн 'Узбекистон Республикаси Конуштинг 13-модаасига биноан ва бухгалтерия хисоби стандартларига мувофик даромад ва харажатлар хак тулаш вакти ва пул келиб тушиш санасидан катьи назар улар тааллукди булган хисобот даврида акс эттирилади.
Юклаб жунатилган, берилган, лекии туланмаган махсулотнинг хисоби 9110-«Сотилган тайёр махсулотларнинг таннархи»
Сотиш пайтида тайёр махсулот, товарлар, ишлар ва хизматлар таннархи харажатларни и хисобга олувчи 2810- «Омбордагн тайёр махсулотлар», 2910-«0мбордаги товарлар» счётлари билан корреспоыдентлашган холда 9110- «Сотилган тайёр махсулотларнинг таннархи», 9120-«Сотилган товарларнинг таннархи», 9130-«Бажарняган иш ва курсатилган хизматларнинг таннархи» счётларининг дебетида акс эттирилади.
Хисобот даврининг охирида 9110-«Сотилгаи тайёр махсулотларнинг таннархи», 9120-«Сотилган товарларнинг таннархи», 9130-« Бажарилган иш ва курсатилган хизматларнинг таннархи» счётлари 9910- «Якуний молиявий натижа» счёти билан ёпилади.
Хисоблаш усули билан харидорларга махсулот юклаб жунатилган пайтда куйидаги бухгалтерия ёзувлари амалга оширилади:

  • сотилган махсулотнинг хакикий ишлаб чикариш таннархига:

Д-т 9110-«Сотилган тайёр махсулотларнинг таннархи»
К-т 2810-«Омбордаги тайёр махсулотлар»;

  • савдода юклаб жунатилган товарларнинг хакикий таннархига:

Д-т 9120-«Сотилган товарларнинг таннархи»
К-т 2910-«0мбордаги товарлар»;

  • бажарилган ишлар, курсатилган хизматларнинг хакикий таннархига:

Д-т 9130-«Бажарилган иш ва курсатилган хизматларнинг таннархи»
К-т 2010-«Асосий ишлаб чикариш».
Хисобот даврининг охирида сотилган махсулотлар, товарлар, ишлар ва хизматлар таннархини хисобга олувчи счётлар 9910-«Якуний молиявий натижа» счётига куйидаги утказмалар билан ёпилади:
Д-т 9910-«Якуний молиявий натижа»
К-т 9110-«Сотилган тайёр махсулотларнинг таннархи»
К-т 9120-«Сотилган товарларнинг таннархи»
К-т 9130-«Бажарилган иш ва курсатилган хизматларнинг таннархи».
Жорий хисобда юклаб жунатилган тайёр махсулотлар хисоб (режадаги ёки жунатиш) нархларида расмийлаштирилади, чунки юклаб жунатиш пайтида унинг хакикий таннархи номаълум булади. Ой охирида юклаб жунатилган махсулотнинг хакикий таннархи ва унинг хисоб нархлари билан фарки аникланади.

    1. Махсулот, товарлар, ишлар ва хизматлар сотилиши хисоби

Сотиш жараёни икки томонлама хусусиятга эга. Бир томондан, у махсулот бериш, иш бажариш, хизмат курсатишнинг моддий-ашёвий жараёни, бошка томондан эса махсулот, иш, хизматларга хак тулаш жараёнидир. Ушбу жараёнлар вакт буйича мос тушмайди, улар амалга ошириладиган хужалик операциялари хусусиятига кура фаркланади.
Махсулот (ишлар ва хизматлар) сотилишидан олинадиган даромадни хисобга олиш тартиби 2-сонли БХМС «Асосий хужалик фаолиятидан тушган даромадлар» билан тартибга солинади, унга кура куйидаги шартлар бажарилганда товарларни сотишдан даромад олинган деб тан олинади:

  • агар корхона харидорга товарларга эгалик килишга доир хатарлар ва афзалликпарнинг анчагина кисмини берса;

  • корхона сотилган товарларга эгалик килиш ва уларни назорат килиш хукукини саклаб колмаса;

  • даромад микдори ишончлиликнинг юкори даражасида бахоланганда;

  • битим билан боглик булган даромаднинг келиб тушиш эхтимоли мавжуд булганда.

Махсулотлар, ишлар ва хизматлар сотилишининг хисоби 9000-«Асосий (операцион) фаолиятнинг даромадларини хисобга олувчи счётлар» гурухида олиб борилади. Ушбу счётлар гурухи тайёр махсулот,товарлар, бажарилган ишлар ва курсатилган хизматлар сотилишн жараёни тугрисидаги маълумотни умумлаштириш учун мулжалланган.
9010-«Тайёр махсулотларни сотишдан даромадлар», 9020-«Товарларни сотишдан даромадлар», 9030-«Ишлар бажариш ва хизматлар курсатишдан даромадлар» счётларининг кредитида асосий фаолиятдан олинган даромадлар пул маблаглари олинадиган счётлар ёки утган даврда олинган, лекин хисобот даврига тааллукли булган даромадлар счётлари билан корреспондентлашган холда акс эттофилади.
Хисобот даврининг охирида 9010-«Тайёр махсулотларни сотишдан даромадлар», 9020-«Товарларни сотишдан даромадлар», 9030-«Ишлар бажариш ва хизматлар курсатишдан даромадлар» счётлари 9910-«Якуний молиявий натижа» счёти билан-ёяияади.
Асосий (операцион) фаолиятнинг даромадларинн хисобга олувчи счётлар (9600) буйича корреспонденция

Т/р

Хужалик операцияси мазмуни

Счётлар корреспонденцияси

Дебет

Кредит

1

Юклаб жунатилган махсулот, товарлар, бажарилган ишлар, курсатилган хизматлар учун харидорларга такдим этилган хисоб-китоб хужжатлари суммаси (ККС ва акциз солигини чегирган холда)

4010,4020

9010, 9020, 9030

2

Накд пулга махсулот, товарлар сотиш, ишлар бажариш ва хизматлар курсатиш

5010,5020

9010,9020,9030

3

Корхона ходимларига махсулот, товарлар сотилиши, ишлар бажарилиши ва хизматлар курсатилиши (шу жумладан махсус кийим)

4790

9010,9020,9030

4

Тайёр махсулот, товарлар, нжлар, хизматл&р билан дивидендлар туланиши

6610

90 ГО, 9020, 9030

5

Воситачилик операциялари буйича комиссия мукофотяари суммаси

4010

9010

6

Шуъба ва карамдаги хужалик жамиятларига махсулот, товарлар сотилиши, ишлар бажарилиши ва хизматлар курсатилиши

4120

9010,9020,9030

7

Кечиктирилган даромадлар суммалари улар тааллукли булган хисобот даври келган» сотиш хажмига тугири тилиши

6230

9010,9020,9030

8

Сотилган товарларнинг кайтиши

9040

4010

9

Сотишдан ва нархдаи чегирмалар такдим эгош

9050

4010

10

9040 «Юкланган товарларнинг кайтиши» счётининг хисобот даври охирида ёпилиши

9010,9020

9040

И

9050-«Харидорлар ва буюртмачнларга берилган чегирмалар» счётининг хисобот даври охирида ёпилиши

9010, 9020,9030

9050

12

Асосий (операцион) фаолиятнинг даромадларини хисобга олувчи счётларнинг хисобот даври охирида ёпилиши

9010, 9020,9030

9910

Асосийвоситалар (9210-« Асосийвоситаларнингчикибкетиши») вабошкаактивларнинг (9220-«Бошкаактивларнингчикибкетиши») сотилишиданнатижаларалохидасчётлардааникланадивахисобгаолинади.
Бозориктисодиётишаронтидакорхоналарузмахсудотларисифатигатурлихилкафолатларниберадилар, шунннгучунхаридорниюклабжунатилганмахсулотсифатикониктирмаса, уолингантоварникайтаришхукукнгаэга. Бухолатдакайтарилгантоварёкимахсулотнингхисоби 9040-«Сотилгантоварларнингкайтиши» счётидаолибборилади. Бусчёт 9000-«Асоснй (операцион) фаолиятнингдаромадлариннхисобгаолувчисчётлар» гурухидагисчётларганисбатанконтрпассивхисобланадивадаромадларсуммасиникамайтиради.
Кайтарилгантоваркийматикуйидагибухгалтерияёзувибиланаксэттирилади:
харидорданпулмаблаглариолинганбулса, унгаушбупулмаблаглариникайтаришда:
Д-т 9040-«Сотилган товарларнинг кайтиши»
К-т 5110-«Хисоб-китоб счёти»;

  • харидорлар дан пул маблаглари олинмаган булса, уларнинг дебиторлнк карзини бекор килиш суммасига:

Д-т 9040-«Сотилган товарларнинг кайтиши»
К-т 4010-«Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган счётлар»;

  • хисобланган ККС, акциз солиги суммасига:

Д-т 6410-«Бюджетга туловлар буйича карз (турлари буйича)»
К-т 5110-«Хисоб-китоб счёти» ёки
4010-«Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган счётлар».
Кайтарилган махсулот ёки товарлар таннархи куйидаги ёзув билан акс эттирилади:
Д-т 2810-«0мбордаги тайёр махсулотлар» ёки 2910-«Омбордаги товарлар»
К-т 9110-«Сотилган тайёр махсулотларнинг таннархи», 9120-«Сотилган товарларнинг таннархи».
Хисобот даврининг охирида 9040-«Сотилган товарларнинг кайтиши» счёти куйидаги тарзда ёпилади:
Д-т 9010-«Тайёр махсулотларни сотишдан даромадлар»
К-т 9040-« Сотилган товарларнинг кайтиши».
Шартнома шартларига мувофик корхоналар харидорларга шартномада белгиланган муддатдан олдин тулов учун чегирмалар ёки яроксиз махсулот буйича нархлардан чегирмалар, шунингдек катта хажмда товар сотиб олганлиги учун чегирмалар бериши мумкин. Бундай чегирмалар
9050 - «Харидорлар ва буюртмачиларга берилган чегирмалар» махсус счётида хисобга олинади. Бу счёт 9000 гурухдаги даромадларни хисобга олувчи счётларга нисбатан контрпассив хисобланади ва унинг дебет айланмаси тайёр махсулот, товарлар, бажарилган ишлар ёки курсатилган хизматлар сотилишидан олинган сумманн камайтиради.
Берилган чегирмалар суммасига куйидаги бухгалтерия ёзуви берилади:
Д-т 9050-«Харидорлар ва буюртмачиларга берилган чегирмалар»
К-т 4010-«Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган счётлар» ёки 5110-«хисоб-китоб счёти».
Хисобот даврининг охирида 9050-«Харидорларга ва буюртмачиларга берилган чегирмалар» счёти куйидаги тарзда ёпилади:
Д-т 9010-«Тайёр махсулотларни сотишдан даромадлар»
К-т 9050-«Харидорлар ва буюртмачиларга берилган чегирмалар».
2-сонли БХМС «Асосий хужалик фаолиятидан тушган даромадлар»га кура оралик туловлар ва харидорлардан олинган бунаклар суммалари буйича даромадлар тан олинмайди, шунинг учун харидор хисоб-китоб счётига махсулот учун олдиндан хак утказса, у 6310-«Харидорлар ва буюртмачилардан олинган бунаклар» счётида акс эттирилади.
Мисол. Корхона уз махсулотини сотиш учун 300 минг сумлик контракт тузди ва хакнинг 15%ини, яъни 45 минг сумни олдиндан олди. Мазкур операция куйидагича ёзув билан акс эттирилади:

  • олдиндан олинган тулов суммасига:

Д-т 5110-«Хисоб-кито6 счёти» - 45 минг сум
К-т 6310-«Харидорлар ва буюртмачилардан олинган бунаклар» - 45 минг сум;

  • хисобварак-фактура асосида товар юклаб жунатилганидан кейин:

Д-т 4010-«Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган счётлар» - 300 минг сум
К-т 9010-«Тайёр махсулотларни сотишдан даромадлар» - 300 минг сум;

  • олдиндан олинган тулов суммасига:

Д-т 6310-«Харидорлар ва буюртмачилардан олинган бунаклар» - 45 минг сум К-т 4010-«Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган счётлар» - 45 минг сум;

  • хисоб-китоб ечётига харидор томонидан унинг колган карзи утказилганда:

Д-т 5110-«Хисоб-китоб счёти» - 255 минг сум
К-т 4010-«Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган счётлар» -255 минг сум.


    1. Download 0.78 Mb.

      Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling