Yo`ldаshev Asqarali Yakubovich soliqlar va soliqqa tortish

Yuridik shaxslardan olinadigan yer solig`ini hisoblash va budjetga to`-lash 
tartiblari 
Yer solig`ini hisoblash tartibi ish tajribasi to`planishiga qarab mun-tazam 
takomillashtirib borildi. Bunga soliq to`lovchilarning qonundagi u yoki bu 
qoidalarni tushuntirib berishni iltimos qilgan xatlari ham jiddiy ta'sir ko`rsatdi. 
Soliq kodeksida yer solig`ini hisoblash va to`lash tartibi amalda eski 
tartibdagidek o`zgarmay qoldi, biroq ba'zi o`zgarishlar ham yuz berdi. 
Soliq qonunchiligiga muvofiq yuridik shaxslar yer soligini mustakil ravishda 
hisoblab chiqadilar va davlat soliq inspeksiyalariga har yilning 1-fevraliga qadar 
taqdim etadilar. Shunday qilib, soliq to`gri hisoblanishi uchun mas'uliyat yuridik 
shaxslar zimmasiga tushadi. Hatto, agar soliqni hisoblash uchun yer maydoni 
rasmiy hujjatlar bo`yicha qabul qilingan, tekshiruvda esa ular band etgan yer 
uchastkasi maydoni hisob-kitobda ko`rsatilganigan ortiqcha bo`lib chiqsa, yuridik 
shaxslardan soliqni to`g`ri hisoblash uchun mas'uliyat soqit qilinmaydi. 
Agar yer sotilsa, olib qo`yilsa (kamaysa) soliqni undirish yer olib qo`yilgan 
oydan boshlab tuxtatiladi, (kamaytiriladi) Masalan, korxonadan yer uchastkasining 
bir qismi tegishli davlat hokimiyati idoralari tomonidan 25-avgustdan olib qo`yildi, 
unda korxona soliqni 1-avgustidan to`lamaydi. 
Yer solig`idan imtiyoz belgilanganda ular shu huquq paydo bo`lgan oyidan 
boshlab soliq tulamaydilar. Yer solig`idan imtiyoz to`xtatilgan hollarda, shu 
imtiyoz to`xtatilgan oydan so`ngi oydan boshlab yer solig`i to`lanadi. 
Yer maydoni bir qancha yuridik shaxslarning mulkida bo`lgan quri-lishiga 
tegishli bo`ladi, har bir mulkdor umumiy maydonidagi hissasiga qarab yer solig`i 
to`laydi. 
Ko`p qawatli turar joylarning bir qismini egallagan yuridik shaxslar turar 
joyning umumiy maydonidan egallagan qismi uchun soliq to`laydi yoki shu 
yuridik shaxs foydalanayotgan ishlab chiqarish imoratining foyda-lanishi hissasiga 
qarab soliq toiaydi. 
Soliqqa tortish maqsadida o`rmon, baliqchilik va ovchilik korxonalari hamda 
mashina - traktor parklari qishloq xo`jalik korxonalariga teng-lashtiriladi. 
Soliqdan olgan imtiyozlarni ma'lum maqsadlarga foydalanuvchi yuri-dik 
shaxslar ham yer solig`ining hisobini soliq idoralariga belgilangan mud-datda va 
shaklda topshiradilar. 
Yer uchastkasi yil ichida ajratilib berilsa, yer uchastkasi ajratilgan so`ngi 
oydan boshlab yer solig`i to`laydi. Masalan, korxonaga yer tegishli idoralarning 
qarori asosida 15-avgustdan berildi, ya'ni soliqni korxona 1 sentabrdan boshlab 
to`laydi. 
Yuridik shaxslar tomonidan yer solig`ini to`lash va uni hisobga olish tartibi. 
Yuridik shaxslar (qishloq xo`jaligi korxonalaridan tashqari) yer sliyoini har 
chorakda ikkinchi oyning 15-sanasiga qadar to`lab boradilar (15-fevral, 15-may, 
 
99

---

15-avgust, 15-noyabr). 
Agar yuridik shaxs yer uchastkasini hisobot choragi uchun soliq to`lash 
muddatidan so`ng olsalar, unga yer solig`ini to`lash muddati bo`ladi kelgusi 
chorakning soliq toiash muddati hisoblanadi. 
Yagona yer solig`i to`lovchilar tomonidan mustakil ravishda yerlarning 
maydoni, bazaviy stavkalar va to`zatish koeffitsiyentlari asosida hisoblab chiqiladi. 
Qishloq xo`jaligi ahamiyatiga ega erlardagi yer maydonlari yer tuzish xizmati 
o`tkazadigan yer hisobi ma'lumotlari, yerlarni ro`yxatdan o`tkazish va qishloq 
xo`jaligi yerlarini va ekinlari maxsus asboblar yordamida ulchash materiallari, 
shuningdek, ixtisoslashgan loyihalash va qidiruv tashkilotlari o`tkazish boshqa 
tekshiruv materiallari asosida tasdiqlangan bo`lishi lozim. 
Qishloq xo`jaligi erlariga yagona yer solig`ining bazaviy stavkalari sifatida 
quyidagilar qabul qilingan: 
- sug`oriladigan yerlar bo`yicha - 1 klassli yerlar; (ball-bonitet-10 gacha); 
- lalmi erlar bo`yicha - tekis zona yerlari; 
- pichanzorlar va yaylovlar bo`yicha - «Choi»" mintaqasidagi yerlar. Yerlar 
joylashishining tafovutlari va sifati, (ball-boniteti)ga qarab 
bazaviy stavkalar tegishli tuzatish koeffitsiyentlariga o`zgartiriladi. 
Yerlarning har bir turi bo`yicha yagona yer solig`i summasi quyidagi 
formulaga ko`ra belgilanadi: 
Syas-Seu . Sb . Kt 
bunda: