Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта


Download 6.38 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/249
Sana21.11.2023
Hajmi6.38 Mb.
#1791531
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   249
Bog'liq
44-y-Investisiyani-tashkil-etish-va-moliyalashtirish.Darslik-N.G.Karimov-va-bosh.-Т-2011

Хозирги молиявий тизим янада кенгроқ буюк характерга эга. 
Молиявий бозор ва молиявий воситачилар бир бири билан боғлик 
умумъхалқаро телекоммуникацияли сетлар билан боғловчи бўлиб, 
буни ижобий томони қимматли қоғозлар савдоси амалиёти кечаю 
кундуз узлуксизлигини ва ўзаъро тўловларни бўлишлгини 
таъминлаш ахамиятлидир. Мисол. буюк корпорация Германияда 
жойлашган. Янги лойихани молиялаштириш имкониятлари хал 
этилмокда,у холда у хохлаган инвестицион имкониятларни кўриб 
чиқади. Мисол: Лондан ва Нью Йорк фонд биржасига акция 
чиқариш ва сотиш ёки кандайдир Япония пенсия фондидан
қандайдир заём жалб қилиш белгиланган. Охири заём маблағи немис 


68 
маркаси кўринишида бўлиши мумкин,Шунинг дек Япония йенеаси 
ва АКШ доллари хам шундай бўлиши мумкин. 
Бунда молиявий тушумлар харакатини диаграммасини ифода 
этади. Маблағ молиявий тизим структурасини маълум турли хил
элементлари орқали бир корхонадан маблағга мухтож бўлган 
корхонага окиб ўтиши билан боғлик. 
Мисол.бир оила аъзолари келгусида пенсия билан 
таъминланишни хисобга олиб, даромадни бир қисмини ёки
жамғарилган даромадни пенсия таъминотига жойлаштирди, бу ерда
бўш молиявий маблағ вужудга келади. Иккинчи оила уй сотиб 
олмокчи молиявий маблағга мухтож. Бу холатни бозор 
мувофиклаштиради. 
Инвестицион лойихани амалга ошириш учун зарур молиявий 
маблағларни истеъмолдан ортиши ёки даромади мавжуд корхоналар-
молиявий маблағлари ортиқча корхоналар(субъектлар); бошқа- 
корхоналар эса келгусида инвестиция қилиш учун молиявий 
маблағларни етишмайдиган корхона –маблағларга мухтож(дефицит) 
себъектлар.
Айрим молиявий оқимлар бир иқтисодиёт субъектидан
иккинчи иқтисодиёт субъектига молиявий воситачилар орқали
йўналтирилади. Мисол: банклар орқали. Бу вақтни ўзида бошқалар 
томонидан молиявий бозор орқали воситчисиз қайта 
жойлаштирилади (перемешается). 
Пул оқимини қайта жойлаштириш тамойиллари тушунчасини
тўлиқроқ англаш учун бу холатни қандайдир хўжалик 
(домохозяйства) кимнидир акциясини сотиб оляпти. Кўз олдимизга 


69 
келтирайлик. Айрим холларда мисол: корхона девидендларни
реинвестиция қилиш програмасини амалга оширмокчи. Хўжалик эса
мазкур фирма акциясини эгалик қилади, холос. Фирмадан акция 
сотиб олиш вужудга келади. 
Молиявий оқим харакатида хўжаликдан олинаётган пул акция 
чиқарган эмитент хисобига ўтказишда дилер ва брокерлар иштироки 
орқали амалга оширилади. 
Оқимни ахамиятли қисмини молиявий тизим меъёрида қайта 
жойлаштирилади, умуман молиявий бозор орқали ўтмайди. 
Диаграммани паст қисми кўрсатишича, булар бевосита молиявий
воситачилар иштирокида бир иқтисодий барқарор субъектдан 
иккинчи молиявий маблағга мухтож субъектга оқиб ўтади. 
Мазкур 
молиявий 
оқимдан 
келиб 
чиқувчи 
усулни 
анаъналаштиришда кандайдир фирмани заёмига жамғарилган 
маблағни ва банк хисобига қўйишни такдим этамиз. Бу холатда сиз 
фирма- 
заёмщикдан 
ўзингизни 
пулингизни 
талаб 
қила 
олмайсиз.Сизда банкга пуллик талабингиз мавжуд ва бунда сизга 
хисоб ракам -депозит очилади. Банк бу холда ўзини фирмасини 
пуллик талабини қўяди. Бу вақтда сизни депозитингиз бўйича 
ликвидлилик ва рисклилик даражаси билан фирмани банка берган 
оддий заёмидан фарқ қилади. Бу кредит ўз навбатида бу вақтда банк 
активини бири сифатида юзага чиқади. Сизни депозтитингиз
ишончли ва ликвид бўлиб, бу вақтда банк активига кирувчи заём
учун маълум даражада уни кайтмаслик хатари билан характерланади. 
Бандан ташқари, бу ноликвид бўлиб қолиши мумкин. Молиявий 
маблағларни бир субъектдан иккинчи субъектга банк орқали қайта 


70 
жойлаштиришда унинг рисклилик ва ликвидлилик даражаси 
молиявий кўролларни кучли ўзгариш хисобига ўзгариш мумкин. 
Шу холат заёмлар бўйича рискларни мазкур банк вкладини 
сугурта қилиш, давлат корхонаси ёки банк эгаси жараён
иштирокчилардан бири ўзига олади. 
Йўналиш молиявий воситачидан бозорга оқиб ўтмокда. Бозорда 
молиявий воситачилар молиявий оқимларни тез-тез молиявий 
бозорларга жўнатиб туради. Мисол: Оила ўзини жамғармасини 
келгусида пенсиясини таъминлаш учун эгри йўл билан воситачи-
сугурта ташкилоти орқали бозорга чиқаради. Оила эгри усулда
сугурта компаниясини молиявий маблағлар билан таъминлайди. 
Йўналиш бозордан воситачига пастга йўналтирилади. Бунда 
молиявий маблағлар воситачилар гурухига йўналтирилиб, бунда 
молиявий маблағлар нафақат молиявий бозорга, балки айрим 
воситачилар уларни молия бозоридан қабул қилади. Мисол: 
молиявий компаниялар зарур суммани қимматли қоғозлар бозорлар 
сегментига мос чиқарилган акция ва облигацияларни сотиш ёки 
сотиб олиш учун йиғиши мумкин. 
Молиявий институтлар бир биридан турли мамлакатларда 
бўлгалиги учун бир бири дан фарқланувчи айрим томонлари 
мавжуд. Буни таркибига давлат ривожланиш тарихий ва маданий 
шунинггдек, турли хил сиёсий ривожланишдаги фарқлари 
кўринишдаги 
қийинчилик 
ва 
технологияларга 
ўтиш 
қийинчиликлари ва бошқалар киради. Бундан ташқари молиявий 
институтлар маълум вақтдан кейин бирлашади-умумлашади 
(трансформацияланади). Буларни бажарувчи функциялари жуда тез 


71 
алмашиши мумкин, корхонани номи эса эски холда колмокда. АКШ 
нинг хозирги банклари 1928 йиллардагидан тубдан фарқ қилиб, банк 
номига эга бир биридан фарқланувчи институтлар хажмидан 
иборат. Мисол. Германия, Великобиртания. 
Мазкур бўлимда молиявий институтларнинг имкониятли
концептуал структурасини ишлаб чиқилди. Бунда хар бир 
мамлактлардаги фарқланувчи молиявий институтлар вақтлар келиб 
маълум фарқланади. 
Фойдаланаётган асосий томони институт томонидан эмас, балки 
унинг бажарадиган функциялари орқали хисобланади. Бу 
тахлилларнинг бу усулини функционал кўриниши дейилади. Бу 2 
хил келувчи шарт шароитларини асос қилиб олинади: 
-молиявий тизим функцияси, институтларникига нисбатан кўп 
ва кенг барқарорликка эга; 
- молиявий институтлар формаси уни функциясидан логик келиб 
чиқади. 
Молиявий тизимни асосий бош функциясини молиявий 
маблағларни тақсимлашни самарали кўринишда ёки аниқроқ қилиб, 
бу тизимни асосий функцияси ёки 6 базалик хақидаги
тахлилларнинг умумий даражасини айтиш мумкин. 

Download 6.38 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   249




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling