Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таoлим вазирлиги фарьона политехника институти «тадбиқий механика» кафедраси


Download 1.27 Mb.
bet22/37
Sana17.06.2023
Hajmi1.27 Mb.
#1523111
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   37
Bog'liq
Амалий механика

6.3. Шпонкали бирикмалар


Айланувчи деталларни (шкив, тишли ғилдирак, муфта ва шу кабиларни) вал ёки ўққа биргаликда айланадиган қилиб маҳкам ўрнатиш учун ъар хил шпонкалардан фойдаланилади. Шпонкали бирикмаларнинг тузилиши жуда оддий бўлиб, уларни йиьиш ва қисмларга ажратиш анча осон. Шунинг учун бундай бирикмалардан машинасозликда кенг кўламда фойдаланилади.
Вал ёки ўқда шпонка учун мўлжалланган ўйиқ бўлиши шпонкали бирикманинг асосий камчилигидир, чунки бундай ўйиқ вал ёки ўқ кўндаланг кесимини кичрайтириб, мустаҳкамлигини пасайтиради.
Шпонкали бирикмалар зўриқтирилган ва зўриқтирилмаган бўлиши мумкин. Зўриқтирилган бирикмаларда понасимон шпонкалар, зўриқтирилмаган бирикмаларда эса призматик шпонаклар ишлатилади.
Призматик шпонка кесими тўғри тўртбурчаклик бўлган деталдир. Призматик шпонка воситасида ҳосил қилинган бирикмалар зўриқтирилмаган бўлганлиги учун шпонкани ҳам, валдаги ўйиқни ҳам юқори даражадаги аниқлик билан тайёрлаш талаб этилади, чунки бундай холларда шпонка буровчи моментни ён ёклари орқали узатади. Шунинг учун шпонканинг ён ёклари валдаги ўйиқнинг ён ёкларига бир текис тегиб турадиган бўлиши керак.
Агар шпонка ва ўқ тайёрлашда ГОСТ да келтирилган допускнинг қиймати таoминланса, бирикма йиьилаётганда мослаш ишларига хожат қолмайди.
Валдан ғилдирак гупчагига буровчи момент узатишда шпонка ён ёкларининг эзилиши ҳамда вал билан гупчакнинг уриниш чизиьидан кесилиши мумкин. Бунда ҳосил бўладиган кучланишлар қуйидагича аниқланади;
(6.7)
(6.8)
бу ерда h - шпонка кўндаланг кесимининг баландлиги; lx - шпонканинг ҳисобий узунлиги; d- валнинг диаметри; Т - буровчи момент; b - шпонакнинг эни.
Одатда, шпонканинг ўлчамлари, вал диаметрига караб, жадваллардан танланади, узунлиги эса гупчак тешигининг узунлигига боьлик равишда [l ](0,8...0,9) қилиб олинади ва мустаҳкамлиги юқорида келтирилган формулалар воситасида текширилиб кўрилади.
Шпонканинг ГОСТ да келтирилган ўлчамлари ( b ва h ) шундай танланганки, уларнинг кесилиши камдан-кам содир бўлади. Шунинг учун, призматик шпонкалардан фойдаланиладиган холларда уларни (6.7) формула асосида ҳисоблаш билан кифояланса бўлади. Ишлаш принципи юкоридагига ўхшаш яна бир неча хил шпонкани учратиш мумкин. Сегментсимон ва цилиндрик шпонкалар шулар жумласидандир.
Валнинг сегментсимон шпонка учун мўлжаллланган ўйиьи дискавий фреза билан кесилади. Бу эса бошқа холлардагига қараганда анча қулай. Аммо ўйиқ чуқур бўлганлиги учун валнинг мустаҳкамлиги пасаяди. Шу сабабли, сегментсимон шпонкалар валнинг диаметри унча катта бўлмаган (d60 мм бўлган) ва кичик буровчи моментларни узатиш лозим бўлган холлардагина ишлатилади. Бундай шпонкаларнинг мустаҳкамлигини қуйидаги формула ёрдамида бахоланади;
(6.9)


6.7.расм
Фрикцион шпонкани ҳисоблашга доир схема
Деталлар валларнинг учига ўрнатиладиган холларда цилиндрик шпонкалардан фойдаланиш мумкин. Улар учун керак бўлган тешик аввал пармалаш, сўнгра эса унга ишлов бериш йўли билан тайёрланади. Шуни назарда тутиш керакки, битта узун шпонка ишлатишдан кўра иккита ёки учта калта шпонка ишлатган маoқул.
Цилиндрик шпонка ўйиққа маoлум даражада тиьизлик билан ўрнатилади. Айрим холларда цилиндрик шпонка кесик конус шаклида қилиб тайёрланади. Цилиндрик шпонкаларнинг мустаҳкамлиги қуйидаги формула ёрдамида бахоланади;
(6.10)
бу ерда dш - шпонканинг диаметри; d - валнинг диаметри.

Download 1.27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling