Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир

П5Ш
к

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
тизимини ислоҳ қилиш бўйича таклифлар тайерлаш учун 
доимий ишлайдиган ваколатли комиссия тузиш ҳақидаги 
фикрни илгари сурган эди.
Давлат ва жамият қурилишида ислоҳотлар ўтказиш. 
оқибат-натижада демократия масаласига бориб тақалади. 
Ушбу соҳадаги ислоҳотларнинг мазмун-моҳиятини ҳам 
демократик ҳуҳуқий лавлат ва очиқ фуқаролик жамияти 
қуриш ташкил этади.
Ўзбекистон мустакйлликнинг илк кунларнданоқ давлат 
бошқарувгши, жамият ҳаёттши демократлаштириш йў'лини 
тутди. Лекин барча соҳалардаш ислоҳотлар каби, бу борада 
ҳдм Ислом Каримов Ўзбекистоннинг ўзига хос хусусиятла- 
рини, шарт-шароитлари, тарихий анъаналари ва халқимиз 
менталитетини ҳисобга олши лозим, деган ишончдак кеяиб 
чикди. Жамият ривожлашшшнинг, аҳоли о н т , тафаккури 
ўсгшшнинг даражасига мос ҳолда демократлаштириш жара- 
ёнини босқичма-босқич ўтказиш тоясини илгари сурди. Де- 
мократия — халқ ҳокимияти. У етук ҳолда бирданига қдрор 
тоииб қолмайди. Бунга даалат ва жамият ҳам, аҳоли вз ало- 
ҳида фуқаролар ҳам тайёр бўлиши лозим. Демократия бўм- 
бўш жойда вужудга келмайди. У мустаҳкам ҳукутдш ҳамда 
иқтисодшз-ижтимоий асослар яратилишини тақозо этааш.
Ривожланган Ғарб мамлакатлари бунга узоқ йиллар 
давомида эришган. Мустақшишкни эндишна қўлга кирит- 
ган мамлакатларда бу жараённи сунъий равивдда тезлаш- 
тириш хато бўлади, бу мутлақо тескари натижаларга олиб 
келиши мумкин, деган позицияда Ислом Каримов қаттиқ 
турди. Давлатимиз раҳбари 1992 йил 3 июлда ОлиЙ Кен- 
гаш сессиясида бу ҳақда тўхталиб, қуйидагиларни баён 
қилган эди: «Демокрзтик йўл дегани - сайлов йўли билан 
ўз вакилларини мана шу залга ўтқазиб, адолат йўли билан 
иш юритиш, халқнинг иродасини холисона ифода этиш. 
Халқ вакиллари ўз халқи берган ваколатлари билан ҳуку- 
матни тузади. Бу — демократик йўл. Майдонга одамларни 
чақириб, қўлига қурол бериб, «истеъфо-истеъфо» деб ба- 
қириш ҳеч қачон демократия саналмайди»1.
1 Исзом Каримов. Ўзбекисток: миллий истиқчол. иқтисод, сиёсат.
мафкура. Асарлар, 1-жилд, Т., «Ўзбекистон», 1996 й,, 14-6.
# / / / 116

---

ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ
Ҳуқуқий асосларнинғ яратилиши, давлат ва жамият 
қурилишида институционал ислоҳотлар ўтказилиши, бозор 
муносабатларининг қарор топиб мустаҳкамланиши, аҳоли- 
нинг сиёсий ва ҳуқуқий маданияти юксалиши баробарида 
давлат бошқаруви ва жамиятнинг иқгисодий, сиёсий, иж- 
тимоий ва маънавий ҳаёти демократлашиб, эркинлашиб, 
либераллашиб боради. Зарур шарт-шароит, сиёсий мада- 
ният етилмаган жамиятда тегишли меъёрларни қонунчи- 
ликка киритиб, давлат бошқарувини, назоратини заиф- 
лаштириб юбориш демократияга эмас, унинг диалектик 
тескариси бўлган охлократияга (оломон ҳокимияти, ҳар 
хил гуруҳларнинг давлат идораларига тазйиқ ўтказиши, 
улар олдига ноқонуний талаблар қўйиши) ёки олигархия 
(ўта кагга сармоядорлар) ҳокимиятига олиб келиши мум- 
кин. Баъзи собиқ совет республикаларида СССР парча- 
лангандан кейин кузатилган воқеалар ривожи бу хавотир- 
ларни тасдиқаади.
«Ўзбекистоннинг ўз истиқчол ва тараққиёт йўли» аса- 
рида (1992 й.) давлатимиз раҳбари республикаца аввалги 
яккаҳокимлик тизимининг иллатлари қатьиян тугатила- 
етгани, кўп паргиявийлик, ғоялар ва фикрларнинг хил- 
ма-хиллигига тоқат қилиш (толерантлик — 
А
. Э
.)
реал во- 
қеликка айланаетгани, ягона мафкуранинг яккаҳокимлиги- 
га барҳам берилгани, умумбашарий қадриятлар устуворли- 
ги, чинакам демократия, инсон эркинликлари ва ҳуқуқяа- 
рининг бутун дунё тан олган маром ва қоидалари тобора 
чуқурроқ қарор гопаётгани, қонун чиқарувчи, ижро этув- 
чи ва суд ҳокимияти ваколатдарини тақсимлаш принци- 
пи изчиллик билан ўтказилаётгани тўғрисида ёзади1.
1992 йил 8 декабрь куни қабул қилинган Ўзбекистон 
Республикаси Конституцияси бу жараёнга қонуний йўна- 
лиш бердй ва унинг ҳуқуқий асосларини, кафолатларини 
яратди. Демократлаштириш мамлакатимиз ривожланиши- 
нинг конституциявий талабига, меъёрига айланди. Аммо 
ушбу масалада Ўзбекистон танлаган йўлни, бу борадаги
1 Ислом Карвмов. Ўзбехисюн: миллий истиқлол, иқгисод, сиёсат,
мафкура. Асарлар, 1 -жилд, Т., «Ўзбекистон», 1996 й., 37-6.
117 W t

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
ислоҳотлар ҳам изчил босқичма-босқич ўтказилишинн 
танқид қилувчилар анча-мунча топилди, айниқса хориж- 
да. Улар ҳозир ҳам бор. Танқидчилар қай даражада ҳақ 
эди ёки умуман ҳақмиди?
СССР парчаланиши арафасида ва парчаланганидан 
кейин собиқ совет республикаларида турли кучлар ҳоки- 
миятга интилди. Уларнинг баъзклари давлат мулки тақ- 
симланиши жараёнида каттароқ улушни қўлга киритиш 
мақсадини кўзлаган бўлса, бошқалари ўзларининг кўпроқ 
мансабпарастлик амбицияларини қондириш учун ехуд 
ақидапарастлик (коммунистик ёки диний бўлишидан қатъи 
назар) туфайли ҳокимиятга талпинди. Улар орасида бу- 
юклик касалига мубтало бўлган, совет даврида «тан олин- 
маган даҳо»лар ҳам учраб турарди. Ортида ҳеч қандай 
ижтимоий табақалар, гуруҳдар, кучлар турмаган бўлса-да, 
уларнинг баъзилари ўзларини расмий ҳокимиятга мухо- 
лифат деб эълон қилди. Ўзбекистон раҳбарияти ва ҳуку- 
матига улар собиқ мустабид тузум кадрлари, демократия 
таъқибчилари деган айблар тўнкай бошлашди.
Мустақилликка эришган собиқ совет республикалари 
ўша пайтларда жаҳонда катта қизиқиш уйнлтани табиий. 
Улар кимнинг ортвдан эргашади, геосиёсий манфаатлар, 
кучлар мувозанати қандай ўзгаради, деган саволлар давлат 
арбобларини ва сиёсий доираларни қизиқгирган бўлса, 
оддий одамларни, жамоатчиликни илгари «темир парда?> 
билан тўсилган халқларнинг ўтмиш тарихи, маданияти, 
бутуни, келажак тақдири, орзу-интилишлари қизиқгирар 
эди.
Глобал геосиёсат юритувчи давлатлар расмий ва норас- 
мий каналлар орқали ёш мустақил давлатлар раҳбарияти 
Ғарбга қай даражада эргашаётганига, эскидан қолган 
одатига кура, қаердан — Ғарбданми ё Шарқцан «катта оға» 
излаётганига қараб уларни демократия тарафдори ёки та- 
рафдори эмас, деб баҳолай бошлади. Ўша пайтларда 
«демократия тарафдори» деган баҳо АҚШ ва Ғарб мамла- 
катлари ортидан эргашади ёки шунга тайёр дегандан бошқа 
маънони англатмас эди аслида. Демократия тарафдори 
ҳисобланган баъзи ёш давлатларда қон тўкилиб, миллат-