Fayziyeva maftuna

3.Pedagogikaning ob'ekti, predmeti va funktsiyalari

Olimlarning pedagogikaga oid qarashlarida ham o‘tmishda, ham hozirgi davrda uchta tushuncha mavjud. Ulardan birinchisining vakillari pedagogikani inson bilimining fanlararo sohasi deb hisoblaydilar. Biroq, bu yondashuv aslida pedagogikani mustaqil nazariy fan sifatida inkor etadi, ya'ni. pedagogik hodisalarni aks ettirish sohasi sifatida. Pedagogikada bu holda voqelikning turli xil murakkab ob'ektlari (kosmos, madaniyat, siyosat va boshqalar) ifodalanadi.
Boshqa olimlar pedagogikaga amaliy fan rolini belgilaydilar, uning vazifasi boshqa fanlardan (psixologiya, tabiatshunoslik, sotsiologiya va boshqalar) olingan va ta'lim yoki tarbiya sohasida yuzaga keladigan muammolarni hal qilish uchun moslashtirilgan bilimlardan bilvosita foydalanishdir.

Pedagogika fanining predmeti

Ta'lim nafaqat pedagogika tomonidan o'rganiladi. U falsafa, sotsiologiya, psixologiya, iqtisod va boshqa fanlar tomonidan o‘rganiladi. Masalan, iqtisodchi olim ta’lim tizimi tomonidan ishlab chiqariladigan “mehnat resurslari”ning real imkoniyatlari darajasini o‘rganar ekan, ularni tayyorlash xarajatlarini aniqlashga harakat qiladi. Sotsiolog ta'lim tizimi ijtimoiy muhitga moslasha oladigan, ilmiy-texnik taraqqiyot va ijtimoiy o'zgarishlarni rag'batlantirishga qodir insonlarni tayyorlaydimi yoki yo'qligini bilishni istaydi. Faylasuf, o'z navbatida, kengroq yondashuvni qo'llagan holda, ta'limning maqsadlari va umumiy maqsadi - ular bugungi kunda nima va nima bo'lishi kerakligi haqida so'raydi. zamonaviy dunyo? Psixolog ta'limning psixologik jihatlarini pedagogik jarayon sifatida o'rganadi. Siyosatshunos jamiyat taraqqiyotining u yoki bu bosqichida davlat ta’lim siyosatining samaradorligini aniqlashga intiladi va hokazo.


4. Etika va estetika fanlari pedagogikaning tarbiya nazariyasi bo‘- limi bo'yicha maiumot beradi. Bu fan o‘quvchining xulqi, odobi me’yoriarini aniqlash, belgilash hamda go'zallikni chin ma’noda tushuntirish, 0 ‘quvchi ongida hayotning jozibali, nafis qirralariga bevosita rag‘bat uyg‘otish borasida pedagogika fani bilan aloqadordir. Fanlarni o'qitish yoilari didaktikaga aloqador, chunki har qanday fanni o‘qitish usuli shu fanning mazmuni, tizimini o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilib olinishiga xizmat qiladi. Demak, pedagogika fani bolalar anatomiyasi, fiziologiyasi, bolalar gigiyenasi va pediatriya kabi faniar bilan ham mustahkam aloqada, bu faniar bir-biriga chambarchas bogiiqdir. Turli sohada bilim oluvchi o‘quvchilarni o‘qitish va tarbiyalashning nazariy hamda amaliy tomonlarini pedagogika fani tarmoqlari yoritib beradi. Pedagogikaning quyidagi tarmoqlari mavjud: - umumiy pedagogika (maktab yoshidagi o‘quvchilami tarbiyalash va o‘qitish haqida); - maktabgacha tarbiya pedagogikasi (maktabgacha yoshdagi bolalami tarbiyalash bilan shug‘ullanadi); madaniy-oqartuv pedagogikasi (madaniy-ma’rifiy ishlami boshqarish muammolarini o‘rganadi); - kasb-hunar ta’limi pedagogikasi; - harbiy pedagogika (armiya sardorlari va o'quvchilarini vatanimizning shon-sharafi va or-nomusi uchun yetuk kurashchi, harbiy qurol-yaroqlardan samarali foydalana oladigan yoshlarni tarbiyalash yo‘nalishi); - oila pedagogikasi; - maxsus pedagogika (oligofreno-aqli zaiflarga, tiflo-ko‘zi ojiz bolalarga tarbiya berish), metodika.


5. Zamonaviy Pedagogika ijtimoiy hayot jabhalarida faoliyat ko‘rsatayotgan shxslami bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobatga bardosh bera oladigan, yuksak ongli, mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori bilan o'zgalarga ibrat bo‘ladigan bilimli, komil inson etib tarbiyalashdek muhim masalalami hal qilishi lozim. Pedagogika insonshunoslik fani boiib, jamiyat va shaxs munosabatlarini tizimlashtiradigan tarbiya va taiim muammolarini o‘rganadi. Unda hozirgi zamon fani va metodologiyasining quyidagi umumiy masalalari yoritiladi:
fan tarixi va taraqqiygti;
fan haqidagi asosiy konsepsiyalar;
hozirgi zamon fanidagi asosiy dolzarb muammolar


6.Pedagogika fanining asosiy kategoriyalari. Har bir fanning mazmun va mohiyatidan kelib chqadigan, uning asosiy tomonlarini yoritishga xizmat qiladigan va eng ko‘p ishlatiladigan asosiy tushunchalari boiadi. Xuddi shuningdek, pedagogika fanining ham asosiy kategoriyalari mavjud. Kategoriya - (yunoncha: kategoriya - «ko‘rsatma», «dalil», «tushuncha») pedagogikada pedagogik jarayonlar xususiyatlarini, mohiyat-mazmunini, shaxs va jamiyat, shaxs va gurux, shxs va jamoa o‘rtasidagi, ta’lim va tarbiya, ma’naviy-ma’rifiy, axloqiy-estetik, iqtisodiy-ekologik va h.k., munosabatlarni aks ettiruvchi asosiy tushunchadir. Kategotiriya bilish jarayonlarining tarixiy rivojlanishi va jamiyat tajribasi asosida paydo bo ldi. Kategoriyalar orqali inson borliqni, tavarak-atrofni, ijtimoiy hayotda sodir boiayotgan voqeahodisalami o‘rganadi. Shulardan biri va asosiysi sifatida «Pedagogika» atamasidir. («Pein» - bola va «agogein» - yetaklamoq degan ma’noni bildiruvchi yunoncha «paydagogos» so'zlaridan paydo boigan). Buning izohi quyidagicha: Eramizdan oldingi III-I asrlarda qadimgi Yunonistonda quldorlaming bolasini ovqatlantiradigan, sayrga olib boradigan, tabiat qo‘ynida o'ynatuvchi tarbiyachi qullami «pedagok» dab atashgan. Bugungi kunga kelib «pedagok» so‘zi keng qamrovli, yangicha ma’no kasb etgan.
8.Tarbiya - tarbiyachi o'zi xohlagan sifatlami tarbiyalanuvchilar ongiga singdirish uchun ulaming ruhiyatiga maium maqsadga ko'ra tizimli ta’sir ko'rsatishiga aytiladi. Jahon pedagogikasida «tarbiya» atamasi keng qamrovli tushuncha sifatida baholanganligi tufayli, uning mohiyati xususida turli nazariyalar mavjud. Tarbiyani kattalar (o'qituvchilar, murabbiylar va ota-onalar)ning bolalarga ta’sir ko'rsatish jarayoni sifatida tushunish eng ko’p tarqalgan tendensiyadir. Bu o'rinda kattalar to’g’ri deb hisoblaydigan, baholaydigan ideallar, maqsadlar, vazifalar, normalar va talablarga muvofiq tarzda ta’sir ko'rsatish ko'zda tutiladi, albatta. Tarbiyani bunday tushunish haqiqatga yaqinroq, biroq u bir tomonlama xususiyatga ega boiib, mazkur jarayonning faqat muayyan qismini aks ettiradi, xolos. Tarbiyaga bunday ta’rif berishda bolaga kattalaming ta’siri yo’naltirilgan obyekt sifatidagina qaraladi. Pedagogika ham tashabbuskor va mustaqil shaxslami tarbiyalashni nazarda tutadigan boisa, u tarbiyalanuvchiga pedagogika jarayonida faol harakat qiluvchi subyekt rolini beradi. Shaxsning o'zi, o'z xulq-atvori xususiyatlari, jamiyatdagi mavqeini tasawur qilish orqali hosil boigan obraz - «Men»-obrazi deb atalib, uning qanchalik adekvatligi va reallikka yaqinligi insonning jamiyatdagi ijtimoiy mavqeini belgilaydi va barkamollik mezonlari boiib hisoblanadi.
9.O'zbekiston Respublikasining "Ta’lim to’grisidagi"gi Qonunida ta’lim davlatimiz ijtimoiy taraqqiyoti sohasida ustuvor deb e’lon qilinishi pedagogika fani zimmasiga juda katta mas’uliyatli ulug'vor vazifalarni yukladi. Juda boy ilmiy, ma’naviy, madaniy, diniy merosimiz qayta tiklana boshlandi. Har bir mustaqil fan o'zining predmeti va metodologik asoslariga egadir. Jumladan, pedagogika fan sifatida shakllanib, o'zining predmetiga ega. Boshqa fanlar kabi pedagogika ham fan sifatida paydo bo’lar ekan, u awalo jamiyatning talab va ehtiyojlari asosida vujudga keldi. Shu sababli tarbiya jarayonini ijtimoiy hayotning ajralmas qismi deb qarash lozim. Chunki tarbiyaviy ishlami olib bormasdan turib, jamiyatni, uning rivojlanishini tasawur qilish qiyin. Pedagogika atamasi qadimiy bo'lib, "bola yetaklovchi" degan ma’noni bildiruvchi grekcha "paydogogos" so'zidan kelib chiqqan. Tarixiy manbalarda ko'rstilishicha, qadimgi Yunonistonda o'z xo’- jayinlarining bolalarini sayr qildirgan, ehtiyot qilgan tarbiyachini "pedagog" ("bola yetaklovchi") deb atashgan. Keyinchalik esa bu tushuncha keng ma’noda ishlatilib, maxsus bilimlarni egallagan mutaxassislarga nisbatan qo’llanila boshlandi. Shu bilan birga ta’lim-tarbiya ishlari bilan shug’ullanuvchilar kasb-hunar homiylari sifatida ajralib chiqa boshlaydilar. Ulaming ta’lim-tarbiya borasidagi faoliyatlari va to'plagan tajribalaridan o'rinli foydalanishlari PEDAGOGIKA fanini vujudga kelishiga olib keldi.
O'qituvchi o'quvchilarga bilim berish, ma’lumotli qilish, tarbiylash maqsadida unga tizimli ta’sir ko'rsatadi. Bunda psixologiya va ijtimoiy omillarga asoslanadi. Ya’ni ta’sirning samarasini bilish uchun o'quvchining sezgi, idroki.tasawur, diqqat va tafakkur fikrlash jarayonining qanday kechayotganini bilishga asoslanib ta’sir ko'rsatish rejasini belgilaydi. Ayniqsa, yosh davrlari psixologiyasini o‘qituvchi chuqur bilishi talab etiladi. Buni yaxshi bilgan o'qituvchi esa har bir bolaning yosh va individual hususiyatlarini hisobga olgan holda bolaga yondashadi va unga samarali ta’sir ko‘rsata oladi. Ma’lum ma’noda o‘qituvchilarga xizmat qiladigan psixologiya turkumidagi fanlarni ham pedagogika fanlari tizimiga kiritish mumkin. Falsafa pedagogika fani uchun metodologik asos boiib xizmat qiladi. Falsafa pedagogikani ilmiy uslublar bilan qurollantiradi, taiim va tarbiyaning obyektiv qonun-qoidalarini ishlab chiqishga manba boiadi. Etika va estetika fanlari pedagogikaning tarbiya nazariyasi bo‘- limi bo'yicha maiumot beradi. Bu fan o‘quvchining xulqi, odobi me’yoriarini aniqlash, belgilash hamda go'zallikni chin ma’noda tushuntirish, 0 ‘quvchi ongida hayotning jozibali, nafis qirralariga bevosita rag‘bat uyg‘otish borasida pedagogika fani bilan aloqadordir. Fanlarni o'qitish yoilari didaktikaga aloqador, chunki har qanday fanni o‘qitish usuli shu fanning mazmuni, tizimini o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilib olinishiga xizmat qiladi. Demak, pedagogika fani bolalar anatomiyasi, fiziologiyasi, bolalar gigiyenasi va pediatriya kabi faniar bilan ham mustahkam aloqada, bu faniar bir-biriga chambarchas bogiiqdir. Turli sohada bilim oluvchi o‘quvchilarni o‘qitish va tarbiyalashning nazariy hamda amaliy tomonlarini pedagogika fani tarmoqlari yoritib beradi. Pedagogikaning quyidagi tarmoqlari mavjud: - umumiy pedagogika (maktab yoshidagi o‘quvchilami tarbiyalash va o‘qitish haqida); - maktabgacha tarbiya pedagogikasi (maktabgacha yoshdagi bolalami tarbiyalash bilan shug‘ullanadi); madaniy-oqartuv pedagogikasi (madaniy-ma’rifiy ishlami boshqarish muammolarini o‘rganadi); - kasb-hunar ta’limi pedagogikasi; - harbiy pedagogika (armiya sardorlari va o'quvchilarini vatanimizning shon-sharafi va or-nomusi uchun yetuk kurashchi, harbiy qurol-yaroqlardan samarali foydalana oladigan yoshlarni tarbiyalash yo‘nalishi); - oila pedagogikasi; - maxsus pedagogika (oligofreno-aqli zaiflarga, tiflo-ko‘zi ojiz bolalarga tarbiya berish), metodika.