Fe’l derivatsiyasi
Download 32.76 Kb.
|
Ma`ruza 11 (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Shaxs-son kategoriyasi
Кompozitsiya usuli. Bu usul vositasida qo‘shma va juft fe’l yasaladi.
Qo‘shma fe’l. Qo‘shma fe’l tarkibiga ko‘ra ikkiga bo‘linadi: a) ism+fe’l; b) fe’l+fe’l. Ism+fe’l tipidagi fe’lni hosil qilishda yordamchi fe’l vazifasida qilmoq, etmoq, aylamoq, bo‘lmoq, bermoq, olmoq, topmoq, yemoq, urmoq, ko‘rmoq, kelmoq, keltirmoq kabi birlik keladi: abgor qilmoq, ado bo‘lmoq, ayyuhannos solmoq, javob bermoq, javob olmoq, xalal bermoq, xabar olmoq, qiron solmoq, tartibga keltirmoq, oh urmoq, tush ko‘rmoq, qo‘nim topmoq kabi. O‘zbek tilida fe’l+fe’l tipidagi fe’l barmoq bilan sanarli: sotib olmoq, olib bormoq, olib kelmoq, olib chiqmoq, olib qochmoq, ishlab chiqarmoq kabi. Juft fe’l. Juft fe’l grammatik shakliga ko‘ra ikki ko‘rinishda bo‘ladi: a) biri ravishdosh, ikkinchisi boshqa shaklda: aylanib-o‘rgilmoq, yelib-yugurmoq, yayrab-yashnamoq, o‘ynab-kulmoq, qo‘llab-quvvatlamoq; b) har ikki qismi bir xil shaklda: aylanib-o‘rgilib, o‘ylamay-netmay, aralashib-quralashib, achib-bijib, tejab-tergab, qisinib-qimtinib, yuvib-tarab, yayrab-yashnab. Tilshunosligimizda fe’l ibora bilan qo‘shma fe’l chegarasi aniq oydinlashtirilmagan. Juft fe’llar tarkibiy qismining qo‘llanishiga ko‘ra quyidagi shakllarda bo‘ladi: 1) qismlari yakka holda ishlatiladigan juft fe’llar: a) qismlari o‘zaro sinonim: hormay-tolmay, qo‘llab-quvvatlamoq; b) qismlari o‘zaro antonim: kelib-ketib, o‘lib-tirilib, kirib-chiqib, o‘tirib-turib; d) qismlarining ma’nosi yaqin: aylanib-o‘rgilmoq, yeb-ichmoq, o‘ynab-kulmoq, oshirib-toshirib, yuvib-tarab. 2) ikkinchi qismi yakka (mustaqil) ishlatilmaydigan fe’l: aldab-suldab, yig‘lab-siqtab, yamab-yasqab, qolgan-qutgan. Shaxs-son kategoriyasi. Shaxs-son kategoriyasi kesimlik kategoriyasi UGMsini «ega valentligini muayyanlashtirish orqali gap kesimini shakllantirishda ishtirok etish» tarzida xususiylashtiradi. Hozirgi o‘zbek tilida shaxs-son ko‘rsatkichlarining quyidagi turlari mavjud: 1. a)
b)
Download 32.76 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling