Kesimlik kategoriyasi murakkab ekan, uning tarkibiy qismlarining yuzaga chiqishida uch holat farqlanadi: a) kesimlik ma’nosining yig‘iq ifodalanishi: Yoz. Boray-. 0‘qigin. О ‘qituvchiman. Shifokorsiz; b) kesimlik ma’nosining yoyiq ifodalanishi: Yozmasaydingiz. О'qituvchidirman; d) kesimlik ma’nosining tafsiliy ifodalanishi: 0‘qisa bo'ladi. Ishchi edim. Yog‘sa kerak. Quyida bu ichki kategoriyalarning har birini alohida-alohida ko'rib o'tamiz. - Kesimlik kategoriyasi murakkab ekan, uning tarkibiy qismlarining yuzaga chiqishida uch holat farqlanadi: a) kesimlik ma’nosining yig‘iq ifodalanishi: Yoz. Boray-. 0‘qigin. О ‘qituvchiman. Shifokorsiz; b) kesimlik ma’nosining yoyiq ifodalanishi: Yozmasaydingiz. О'qituvchidirman; d) kesimlik ma’nosining tafsiliy ifodalanishi: 0‘qisa bo'ladi. Ishchi edim. Yog‘sa kerak. Quyida bu ichki kategoriyalarning har birini alohida-alohida ko'rib o'tamiz.
Tasdiq-inkor kategoriyasi (qisq. TIK) kesimdan anglashilgan fikm ing tasdiq yoki inkorini ifodalaydi. TIKning - «tasdiq, inkor ma’nosini ifodalash bilan gap kesimni shakllantirishda ishtirok etish, uning valentligiga ta’sir qilish». Tasdiq-inkor m a’nosini ifodalashda nol shakl (tasdiq), -ma bo'lishsizlik shakli, emas, na, yo‘q so'zi (inkor) ishtirok etadi. Misollar: Majlis yarim kechagacha cho'zildi. (O.M ux.) Uzoqdan Navoiyning qorasi ko'ringunga qadar и amirning kelishiga ishonmagan edi - Tasdiq-inkor kategoriyasi (qisq. TIK) kesimdan anglashilgan fikm ing tasdiq yoki inkorini ifodalaydi. TIKning - «tasdiq, inkor ma’nosini ifodalash bilan gap kesimni shakllantirishda ishtirok etish, uning valentligiga ta’sir qilish». Tasdiq-inkor m a’nosini ifodalashda nol shakl (tasdiq), -ma bo'lishsizlik shakli, emas, na, yo‘q so'zi (inkor) ishtirok etadi. Misollar: Majlis yarim kechagacha cho'zildi. (O.M ux.) Uzoqdan Navoiyning qorasi ko'ringunga qadar и amirning kelishiga ishonmagan edi
Uzoqdan Navoiyning qorasi ko'ringunga qadar и amirning kelishiga ishonmagan edi. (Oyb.) Na xotin, na farzand ko'rmagan, kimsasiz bechora bir yigit. (U yg‘.) Mening farzandim yo‘q, gulbog’larim yo‘q. (S.Nur.) - Uzoqdan Navoiyning qorasi ko'ringunga qadar и amirning kelishiga ishonmagan edi. (Oyb.) Na xotin, na farzand ko'rmagan, kimsasiz bechora bir yigit. (U yg‘.) Mening farzandim yo‘q, gulbog’larim yo‘q. (S.Nur.)
- Bo‘lishli-bo‘lishsizlik kategoriyasini TIKdan farqlash lozim. Bo'lishlibo‘lishsizlik fe’liga xos va uning nokesimlik shakli. Bunda bo‘lishsizlik shakli bo'lgan -ma ko'rsatkichining o‘rnini aniq bilish lozim. Bu shakl boshqa (masalan, -gan shakli sifatdosh shakli sifatida boshqa paradigmadan, kesimni shakllantirishi bilan boshqa paradigmadan joy olganligi kabi) grammatik shakllardek ko‘p vazifali (polifunksional).
Do'stlaringiz bilan baham: |
