Ferdinand de sossyurning lingvistik nazariyasi. Tilshunoslikda strukturalizm

2-TOPSHIRIQ:
TEZKOR SO’ROV

1. Kopengagen strukturalizm maktabi - Kopengagen strukturalizmi XX asrda 30 yillarning boshlarida Daniyada tashkil topdi: Tilshunoslikdagi bu yo'nalish glossematika deb ham ataladi.

2. Praga strukturalizm maktabi - Strukturalizmning dastlabki qarashlarii 1926 yilda Chexoslavakiyadagi Praga lingvistik to‘garagi tomonidan tashkil qilingan, 1929 yildan mustaqil oqim sifatida rivojlanib, o‘z qarashlarini 10 yil mobaynida muntazam nashr qilingan “Praga lingvistik to‘garagining asarlari”da ifoda qilingan.
3. Amerika strukturalizm maktabi - _____________________________________________L.Blumfild tilni tasvirlashning metodini psixologiyadagi bixeviorizm (hatti-harakat psixologiyasi) oqimiga mosladi. Shunga ko‘ra u so‘zlashish jarayoni qator fiziologik stimullar va reaksiyalar – qabul qilish, eshitish, tinglab tushunish, bunda tashqi ta’sirning o‘rni va ahamiyati kabilardan iborat bo‘ladi. Ularning fikricha, til – tashqi va ichki aloqalarga ega bo‘lgan signallar (xabarlar) sistemasi, shunga ko‘ra til metalingvistika va makrolingvistika qismlaridan iborat.
4. Sharl Balli kim? -Charlz Balli (fr. Charles Bally, 1865 yil 4 fevral, Jeneva — 1947 yil 10 aprel, Jeneva) — shveysariyalik tilshunos, 20-asrning koʻzga koʻringan tilshunoslaridan biri. Umumiy va qiyosiy-tarixiy tilshunoslik, fransuz va nemis tillari, stilistikaga oid ishlar.
5. Struktural lingvistika qachon paydo bo’lgan? XX asrning 20-30-yillarida.
6. “Umumiy grammatika prinsiplari” asari qachon paydo bo’lgan?
XX asr da
7. Kopengagen strukturalizmi maktabi vakillarini sanab bering
V. Bryandal, X. Uldallar.

8. Distributsiya nima?Distributsiya atamasi tilshunoslikka Amerika tilshu­

noslik maktabi tomonidan kiritilgan. Y.S.Stepanovning
fikricha, bu atama dastlab Amerika tilshunosi.



TUSHUNCHALAR TAHLILI METODI

3-TOPSHIRIQ: GLOSSARIYNI TO`LDIRING:

TUSHUNCHALAR, ATAMALAR

TUSHUNCHA QANDAY MA’NONI ANGLATADI??

1. 
   Paradigmatik
   

Til birliklari, grammatik shakliarning umumiy

tmt'nosiga ko‘ra birlashuvchi, xususiy ma'nosiga ko‘ra farqlanuvchi

tizimi. Mas., shaxs-son q o ‘shimchalari paradigmasi; kelishik

qo ‘shimchalari paradigniasi kabi

2. 
   Sintagmatik
   

Gаp ichidа bir-birining kеtidаn kеlib bir nаfаs bilаn аytilаdigаn sо‘zlаr guruhidir. Shuningdеk, sintаgmа bir sо‘zdаn hаm hоsil bо‘lishi mumkin, u ritmik urg‘ugа egа bо‘lаdi, gаp sоstаvidаgi sintаgmаlаr bir-biridаn pаuzа bilаn аjrаlаdi

3. 
   Aksioma
   

(qadimgi yunoncha: ἀξίωμα - axioma) – oʻz-oʻzidan ravshanligi, ayonligi sababli is-botsiz qabul qilinadigan holat, tasdiq, fikr. Deduktiv quriladigan ilmiy nazariyalarda asosiy tushunchalarning boshlangʻich xossalari.

4. 
   Sinxron
   

Tilning hozirgi tuzilishini, holatini o‘rganish

5. 
   Diaxron
   

(yun. dia - orqali i- chronos ~ vatq). Tilning

tarixiy tuzilishi, rivojlanishi va taraqqiyotini tarixiy aspektda órganish.

6. 
   Deskriptiv
   

Deskriptiv tilshunoslik til tuzilishini ifoda va ma’nodan tashkil

topgan butunlik, deb tushunadi va ifoda tuzilishini tilning bosh

kom ponenti, deb hisoblaydi.

7. 
   Distributsiya
   

Lisoniy birliklarning nutqda qóllanish doirasi joylashish órni, boshqa birliklar bilan ózaro birkish imkoniyati.
h) Glossematika
(yun. glossematos — til) — umumlingvistik nazariya. 20-asr 30-yillarida Kopengagen universitetida L. Yelmslev va b. tomonidan yaratilgan.
i) Uzus
Til uzusi muayyan ijtimoiy jamoada qabul qilingan va kuzatilayotgan voqelikdagi faktlar bilan aniqlanuvchi malakalarning jamidir.
j) Strukturalizm
structural lingvistika XX asrning 20- yillarining oxirrog’ida (1926) yuzaga kelib, hozirgi zamon tilshunosligining o’ziga xos yetakchi oqimlaridan biri. Struktural lingvistika tilni ishoral (belgilar) sistemasi sifatida o’rganadi va uning shartli belgilik xususiyati bilangina qiziqadi.