Feyildin da'reje kategoriyasi. Feyildin’ da'reje kategoriyasi subiekt ha’m obiekt arasindagh ma’nilik qatnaslardi bildiredi, yag'niy is- haTekettin’ isleniwine, onm’ islewshisi-subiekt yamasa obiekt qatnasadi
Download 60.83 Kb.
|
Morfologiya Artikova
Sheriklik da'reje. Sheriklik da'reje feyilleri eki yamasa bir neshe subiekttin’ birge sheriklesip islegen ha'reketti bildiredi.
Sheriklik da'reje formasi, tiykannan, tu’bir ha’m do'rendi tu’bir feyillerge -is/-is,-s formalannm’ jalg’amwi arqah jasaladi: qaz-is, ter-is, so’y!e-s, oyla-s, sal-is, ko’r-is, mo'niresiw, toparlasiw, tabisiw, t.b.: Adam so’ylesip, mal mo'niresip tabisadi (naqil). Ha'mmesi in’-jin’siz onm’ betine telmiristi. Jilqtlar keyin serpilgen waqitta jilqimanlar wadirlasip baqinsadi. (Sh.A.). Jurt hayran bolip tarqasti (S.X.). Olar qushaqlastp ko'risti. Sheriklik da’reje feyili -las-/les, -tfosformali feyiller arqali dajasaladi: qollas (qapti qollasiw), qoldas (digirmandi qoldasiw), sirlas, mun'las, sherikles, sa'lemles, xoshlas, ja’rdemles, t.b.: Ha'mme usilay g'awirlasti (S.X.). Ra'met Nurxoja menen xoshlasti (0’.X.). Eki qurdas qushaqlasip sa'lemlesti . Sherikiik da’reje feyilleri subiekt ha’m obiektlerdin’ is-ha’reketke qatnasina qaray to'mendegi ma'nilik o’zgesheliklerge iye boladi. 1. Sheriklik da'reje feyilleri birgelik-sheriklik ma’nisin bildiredi. Birgelik- sheriklik ma’nidegi feyiller subiekttin’ ha’m obiekttin' ha'reketke qatnasina qaray eki toparg'a bo'linedi: a) is-ha’reket eki yamasa bir neshe subiekttin’ birgelesip, ja’mlesip Lslewin bildiredi: sa’lemlesiw, so'ylesiw, sorasiw, shabisiw, ko'risiw, aytisiw, su’yisiw, sanasiw, xoshlasiw, t.b.: Ayiw onin’ menen qol alisip ko’risedi (X.T.). Olar uzaq waqit oytasip pikirlesedi, juwabi tabilsa birge quwanLsadi: b) eki yamasa bir neshe subiekttin’ is-ha’rketi bir-birine ja'rdemlesiw, ko’meklesiw ma'nisindegi birgelikti bildiredi: qag'isti, qazisti, ja'rdemlesti, teristi, onsti, jiynasti, qollas, izles, a'kelis, t.b.: Marat atasina jap qazisti. Aygu'I anasina paxta teristi. Aqbota og'an ko'meklesip, belgilengen jerge apansti. 01 az g’ana Aybiykege ja'rdemlesti (S.X.). 2. Sheriklik da'reje formasi bir neshe subiekttin’ ko'plik ma'nidegi is-ha'reketin bildirip, basiawish penen ko'plik sanda kelisedi. Bayanlawishi sheriklik da’reje formasi arqali bildiriigen ga'plerdin' subiektleri ko'plik affiksh ya birgelkili baslawishh, yamasa ko'plik ma'nidegi so'zlerden boladi. Mtsali: Olar ha’r bir bo'Iimde ha’r bir brigada da ushirasadi (Q.E.). Bir ma'ha'lde qoylar u'rkip, biyik to'beshikke qa'ray bunhp, shapqilasip ketti. Bum ko'rgen Ra'wshan menen Aysa'nem, Gu’lsa’nemler ishek-siiesi qatip ku'listi (J.A.). Usi siyaqh o'zgesheliklerine qaray, tuTkiy tilierin izertlewshiter ta're- pinen sheriklik da'rejenin’ -is, -is, -s formasi ko'plik kategoriyasma qatnasli formativ retinde qaraladi. Download 60.83 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling