Firdavs-shoh
Download 2.22 Mb. Pdf ko'rish
|
СОБИТОВА Т (2)
|
«Yuz yigirma beshga kirsin G‘irko‘king,
Ikkovginang birday qari, Go‘ro‘g‘li! Soqibulbul Sayis bulsin Go‘ro‘g‘li!… Majlisda chalsin Soqibulbul sozini. Darrov bosgin tarafing izini! Olib qochgin Zaydinning o‘zini O‘ynatgin G‘irko‘kday asbitozini. Dushmandan uchingni olgin Go‘ro‘g‘li… Avval boshlab Shirvon eliga borib, Shu Rayhon arabdan olgin lotingni!… Senga beraylik Yunus, misqol parini… Chanbil, Chortoq eling bo‘lsin Go‘ro‘g‘li!… Avaz, Hasan lg‘ling bulsin, Go‘ro‘g‘li!… Qirq yigitni olgin qirqta o‘zbekdan Esa oting qolsin, zoting qolmasin, Dunyodan zurriyodsiz o‘tgin Go‘ro‘g‘li!… Bobosi Go‘ro‘g‘libekka pandu-nasihat berib aytdi: - Ey Go‘ro‘g‘libek, bolam, sen yoshlik qilding. Bundan borib, Rayhonning qizini olib ketarsan, yovmidning eliga yetarsan. Har nimaiki ixtiyorini o‘zingga berdik... Rayhon Arab o‘n bir marta shahringa tegadi. Har nima bo‘lsa, Go‘ro‘g‘libekka, farzandim, ishinga extiyot bo‘l!» Ushbu dostondagi bu motiv manistik mifologiya bilan bog‘liq bo‘lib, butun turkum uchun mifologiya eleminlariga negiz vazifasini bajaradi va bu butun turkum mazmunini ifodalaydi. Hizr boshqargan davra, undagi aziz-avliyolar, ya’ni mifologik qahramonlar Doston syujetidan tasodifiy joy olmagan bo‘lib, asosiy voqea, obrazlar, ayrim dostonlar syujeti va bo‘lajak kurashlardan darak beradi. Shuningdek, Go‘ro‘g‘lining homiy kuchlari ekanliklarini uqdirib, unga nasihatlar qiladi va uni yaxshilikka chorlayd hamda yurtini bosqinchilardan saqlashga da’vat etadi. Botirlik bahodirlik va qaxramonlikni ulug‘laydi. Hizrning Nuroniy qiyofada berilishi unda, g‘ayri tabiiy hislatlar tasviriga 20 nisbatan insoniy belgilar tasviri kengroq o‘rin olishi ham monizm ta’siridir. Yana bir epizodni olaylik. Turk xalq dostonida Ko‘ro‘g‘li ikkita kabutarni o‘ldirib patlaridan tozalaydi, buloqdan chiqayotgan suvga ularni chayqab oladi. Shunda birdan kabutarlar tirilib uchib ketadi. Bu voqeani kelib otasiga aytib beradi. Otasi Yusuf suvning obi hayot suvi ekanligini aytadi va «Sen shu suvdan ich», deydi. Obi hayot suvida Ko‘ro‘g‘li ichadi, otasi esa ichmaydi. Shuning uchun otasi o‘ladi. Ko‘ro‘g‘li bilan ota esa yuz yildan ko‘p umr ko‘rishadi deyiladi. Ammo, ayrim manbalarda, variantlarida (G‘irot) ham tirik, bozorlarda qo‘lma-qo‘l sotiladi degan fikrlar aytiladi. O‘zbek «Go‘ro‘g‘li» turkumi dostonlarida bunday voqealar yo‘q. Bularda ko‘proq mifik obrazlar nihoyatda rang-barang tasvirlanadi. Jumladan, G‘irotning qirq gazli qanoti bor. U egasi bilan odam tilida so‘zlashadi. Shuningdek, Go‘ro‘g‘li odam bolasi sifatida ta’riflansa, uning xotinlari parilar - bog‘i Eram yurtidan. Quyi qof - devlar yurti va bog‘i Eram -parilar yurtiga borish odam bolasining qo‘lidan kelmaydi. Chunki Ko‘hiqofga boradigan yo‘l turkiy mifologiyada makon va zamon tushunchasida dunyoviy o‘lchamlar me’yori chegarasidan chiqib, mifologik vaqt, o‘lchov birliklariga taqaladi. Bunday makon va zamondan faqat g‘ayri-tabiiy kuchlar, devlar, parilar,balolar, shuningdek, farishta va maloyikalargina harakat qila oladi. Go‘ro‘g‘lining bu makonda, zamonda mavjudligi esa, uning oddiy insonlarga xos sifatlardan ustun bo‘lgan avliyolik, farishta maloyiklik xususiyatiga ega ekanligiga qiyosdir. Bu esa, o‘z-o‘zidan Go‘ro‘g‘li obrazining o‘zagida yashringan hayrxoh ruh - ezgulik ruhi tushunchalari bilan bog‘lanadi. Shuningdek, o‘zbek dostonlarida Go‘ro‘g‘li o‘lganidan keyin og‘a Yunus va Misqol parilar G‘irotni bog‘i Eramga olib ketishadi. Ayrim manbalarda Go‘ro‘g‘lining jasadini ham gilamga solib osmonda uchib yurishadi deb ta’riflanadi. Mifologiya «Go‘ro‘g‘li» turkumi dostonlariga, shuningdek, xalq eposiga katta g‘oyaviy-badiiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu tasviriy ifoda vositalarida ham namoyon bo‘ladi. Umuman olganda, o‘zbek xalq eposi mifologiya bilan yaqin aloqada yuzaga kelgan va shakllangan. Epos badiiy-estetik taraqqiyotida butunlay yangi hodisa bo‘lib, mifologiyadan ko‘p oziqlanganiga qaramay, uning inkori sifatida tug‘ilgan. Download 2.22 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|