Fiskal siyosat, davlаt byudjeti va uning taqchilligi

Fiskal siyosat, davlat byudjeti va uning taqchilligi   

. 

 

452 

 

- 

Kapitalistik iqtisodiyot har doim ham o‘zini-

o‘zi  tartibga  solishga  layoqatli  emas.  Shunday  ekan, 

mehnat va kapital yuqori darajada umumlashgan sharoitda 

davlatning  iqtisodiy  jarayonlarga  aralashuvi  muqarrardir. 

Bunda davlat tomonidan tartibga solish iqtisodiyotni narx  

yordamida  tartiblash  mexanizmi  orqali  to‘ldirib  borilishi 

zarur; 

- 

Takror  ishlab  chiqarish  jarayonida  yuzaga 

keladigan  ortiqcha  ishlab  chiqarish,  iqtisodiy  beqarorlik 

holatlarining    sababi  talabning  etishmasligidandir, 

shunday  ekan  iqtisodiyotdagi  muvozanatlikni  ta’minlash 

muammosini  talab  nuqtai  nazaridan  hal  qilish  zarur. 

Buning  uchun  Keyns  “samarali  talab”  tushunchasini 

kiritadiki,  u  daromad  va  bandlik,  iste’mol  va  ishlab 

chiqarish 

o‘rtasidagi 

muvozanatlikni 

o‘zida 

mujassamlashtiradi; 

- 

Davlatning  iqtisodiyotni  tartibga  solishdagi 

muhim  dastagi  bu  byudjet  siyosatidir.  Davlat  byudjeti  va 

moliyaviy  siyosatning  asosiy  maqsadi  ishchi  kuchi  va  ishlab  chiqarish 

uskunalarining bandligini ta’minlashdan iboratdir

4

. 

Iqtisodiyotning  siklik  rivojlanishi  va  krizislarni  bartaraf  etishning  asosiy 

dastagi bu – davlat xarajatlaridir. Keynsning fikricha, uning shakllanishi, tuzulishi 

va o‘sishi “samarali talab”ga erishishdagi muhim omildir. 

Shunday  qilib,  Keyns  davlat  monopolistik  kapitalislik  iqtisodiyotni  tartibga 

solishda  yangi  moliya  nazariyasining  ustuvor  yo‘nalishini  ishlab  chiqdi.  Mazkur 

moliyaviy siyosat Keyns izdoshlari tomonidan (Amerikada  – R.Xarrod, A.Ouken, 

U.Xeller,  

Buyuk Britaniyada – J.Vaysman, Fransiyada – F.Perru, Yaponiyada – K.Emi, 

X.Itolar)  amaliyotga  joriy  etildi.  Bu  40-60  yillarda  iqtisodiyotni 

tartibga  solishda  ijobiy  natijalarni  berdi.  70-yillargacha 

ko‘pchilik  etakchi  g‘arb  davlatlarning  moliya  nazariyasi  va 

amaliyoti asosida Keyns nazariyasining qoidalari yotadi. 

Neokonservatorlar 

Keyns 

ta’limotining 

ayrim 

kamchiliklarini  topib,  unga  muqobil  o‘z  konsepsiyalarini  ilgari 

suradi. Bular asosan quyidagilardan iborat: 

1. 

Keyns  konsepsiyasidagi  inflsiyani  jilovlash,  ishlab 

chiqarish  va  bandlikni  kengaytirishda  moliyaviy  dastaklardan 

foydalanish  to‘g‘risidagi  fikriga  qarshi    muomaladagi  pul 

miqdorini kamaytirish haqidagi g‘oyalari;  

2. 

Soliqlarning  tez  o‘sishi  ishlab  chiqaruvchi  va 

tadbirkorlarning  moddiy  manfaatdorligini  pasaytirib  yuborishi 

sababli  taklifni  kengaytirish  orqali  iste’molchilik  talabini 

                                                           

4

 

Keyns Dj.M. obshchaya teoriya zanyatosti, protsenta i deneg – M.; Progress, 1978 str. 142